Sociale verandering van onderaf: kan het nog?

Kort na de G20 werd de website Indymedia.org verboden. Tal van linkse groepen deelden er artikelen en kondigden er eet- en debatavonden, festivals en protesten aan. De Duitse regering omschreef Indymedia als een site die opriep tot geweld en een gevaar voor de rechtsstaat.

Ook publiceerde het Hamburgse politiekorps foto’s en video’s van mensen die aanwezig waren op de G20, met de oproep te helpen zoeken naar deze ‘gevaarlijke’ mensen. Amnesty International stelde dat het politiekorps de mensenrechten schond. Het CDU uitte zich in dat het consequent linkse centra wil sluiten. Volgens de linkse krant Neues Deutschland is het demonstratierecht in het geding.

De Nationale Ombudsman zei deze maand dat het demonstratierecht ook in Nederland onder druk staat. ‘De overheid neigt naar risicomijdend gedrag’, aldus Reinier van Zutphen, de Nationale ombudsman. ‘In onze Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) is het recht op demonstreren verankerd.’

Volgens Katja Berends van het actiefonds X-Y is de negatieve bejegening van activisten een groot probleem. “Voor een goedwerkende democratie is het essentieel dat de macht altijd bevraagd blijft worden. Niet voor niets is het recht op betoging een grondrecht, en geen gunst.” Het is volgens haar zeker terecht dat de Ombudsman aan de bel trekt. Op bezorgde toon: “De tendens is dat activisten met idealen als criminelen worden weggezet, terwijl het om dappere mensen gaat die de samenleving ten goede proberen te veranderen.”

Het X-Y actiefonds ondersteunt wereldwijd acties, met geld van particuliere donateurs. Ze onderscheiden zich van grote NGO’s door vooral grassroots-groepen en directe acties te financieren.

Waarom steunen jullie directe acties? “Dat heeft meerdere redenen”, vertelt Katja Berends. “Praktisch gezien doen we dat omdat beginnende actiegroepen zelden financiering kunnen krijgen. Grote NGO’s en overheden geven liever geld aan gevestigde organisaties, of hebben zulke lastige aanvraagprocedures dat het voor actiegroepen bijna onmogelijk is om daar doorheen te komen. Ook kaarten de groepen die wij steunen vaak controversiële onderwerpen aan en stellen ze gevestigde belangen ter discussie. Dit maakt financiering vinden er niet makkelijker op. Maar juist deze groepen lopen te hoop tegen misstanden in de samenleving, zij zorgen voor verandering. Wij hebben vertrouwen in kracht van mensen om zelf verandering in gang te zetten. Daar heb je helaas geld voor nodig, ook in de actiewereld. Daarom bieden wij activisten de financiële middelen om zich te organiseren, uit te spreken en uiteindelijk duurzame verandering te bewerkstelligen.”

Wat is de invloed van directe actie op de politiek? “Directe actie is vaak een aanjager van indirecte actie, bijvoorbeeld via de politiek. Vaak weten activisten middels directe acties een bepaald thema op de publieke agenda te zetten. Politici, beleidsmakers en bedrijven moeten daar dan iets mee. Zo worden ze gedwongen om een standpunt in te nemen, of beter nog: hun beleid aan te passen.”

Zijn jullie als actiefonds onafhankelijk? “We zijn totaal onafhankelijk van overheden en het bedrijfsleven. Ons geld komt van particulieren die willen bijdragen aan een rechtvaardige en duurzame samenleving. Zo kunnen wij een kritische koers varen en ook actiegroepen steunen die kritisch zijn en ingaan tegen de gevestigde orde.”

Welke acties van de afgelopen jaren vond je belangrijk? “We hebben acties ondersteund rond de vermoorde milieuactiviste Berta Caceres. Zij was een goede bekende van XminY, we waren nauw betrokken geweest bij acties tegen de Agua Zarca Dam. Na veel protest heeft Nederlandse investeringsbank FMO zich teruggetrokken uit het project.”

“In Europa steunen we veel initiatieven rondom vluchtelingen: van demonstraties tegen racisme, protesten tegen uitzettingen en steun aan no-bordergroepen, tot projecten door en voor vluchtelingen in Griekenland. We steunen ook klimaatacties, zoals het actiekamp van Code Rood, die burgerlijke ongehoorzaamheid voor een beter klimaat bepleiten.

“In Azië ondersteunen we veel acties op het gebied van arbeidsrechten, vaak zaken die niet los te zien zijn van landrechten en vrouwenemancipatie. Ook steunen we wereldwijd veel uiteenlopende LGBTQ+ acties en campagnes.

“Alle grote maatschappelijke veranderingen zijn begonnen met dappere mensen die de eerste stap durfden te zetten op weg naar verandering. Daarom hopen we nog lang zulke acties te kunnen ondersteunen. We nodigen iedereen uit om aanstaande vrijdag ons 50-jarig jubileum bij te wonen, waar we spreken over hoe directe actie de wereld verandert!”