Wetenschapsjournalist ‘Sjamadriaan’: ‘Kwakzalvende BN’ers kunnen wél kwaad’

Elke ochtend stond er op tafel een glas water, met daaronder een papiertje. Hierop was een rooster van twee bij twee vakken getekend, waarin willekeurige cijfers stonden geschreven. De energie van de cijfers zouden volgens een natuurgenezer het water instralen, waardoor m’n vader zou herstellen.

Het was 2004, mijn vader had onlangs de diagnose ALS gekregen: een progressieve spierziekte die inmiddels met de juiste medicijnen kan stabiliseren, maar destijds voor hem zijn doodsvonnis betekende. In zijn laatste levensjaar, overlappend met mijn examenjaar van het gymnasium, probeerde hij uit pure wanhoop allerlei alternatieve geneeswijzen. Zo klopte hij aan bij een man met een wichelroede, die hem een kastje met zich liet meedragen; het zou de ziekte kapotmaken door licht door zijn lichaam te sturen.

Voor een 18-jarige, die zich toen al interesseerde in natuurkunde, was dit allemaal ontzettend verwarrend. Ik kon mezelf maar lastig verhouden tot dit macabere kwakzalfcircus. Terugkijkend voel ik vooral veel woede. Mijn vaders verzoeningsproces met het lot werd verstoord door een opportunistische natuurgenezer, die over zijn rug geld verdiende met onzin. Ondertussen hield iedereen maar vol: ‘Het kan toch geen kwaad?’

‘Kritische’ BN’ers

De fysieke variant van de spirituele zwever is de ‘biohacker’: iemand die beweert zijn/haar/hun biologische systeem te kunnen optimaliseren. Zorgwekkend afgetrainde gladjanussen menen meer kennis te hebben dan artsen, omdat ze een opleiding tot Orthomoleculair Adviseur hebben gevolgd. Een cursus van duizenden euro’s, verzorgd door supplementenboeren zoals Vitakruid, waarbij in negentien lesuren wordt geleerd dat met voeding en supplementen alles te genezen is. De door henzelf opgeleide coaches prijzen vervolgens de supplementen aan, voorzien van medische claims (‘Dit supplement boost je immuunsysteem!’). Vitakruid mag die vanwege regelgeving namelijk zelf niet maken. Voor de opleiding is STAP-budget beschikbaar (een overheidssubsidie van maximaal 1000 euro waarmee iedereen een opleiding, training of cursus kan volgen) dus deze wildgroei aan pseudowetenschappelijke cursussen wordt indirect door de overheid gestimuleerd.

Het idee van biohacken is dat je je lichaam kan perfectioneren, als je maar weet welke supplementen je moet slikken. En een kwartier per dag met je blote anus in de zon ligt – de extra vitamine D zou zorgen voor meer energie en libido (doe dit overigens niet, de huid op je perineum is bijzonder dun en de schade kan enorm zijn). En als je maar Keltisch zout in je water stopt – er zouden gezonde mineralen in zitten, maar de hoeveelheden zijn zo klein dat je dat niet merkt. De gevaren hiervan werden onlangs nog maar eens pijnlijk duidelijk toen yogadocente Denise Ermes in Mexico in een coma raakte na een dramatisch verlopen detox-kuur, waarbij ze liters lauwwarm zoutwater door haar lege maag gepompt kreeg. Deze adviezen en vitamines lijken lachwekkende quatsch, maar biohackers slikken het als zoete, glutenvrije, caloriearme koek.

Desinfo-oceaan

Zolang deze zelfbenoemde therapeuten enkel op Instagram delen dat ze midden in de nacht opstaan om een smoothie van stamcellen en aloë vera te drinken voor een goede nachtrust en ze een bevroren pastinaak in hun plasbuis stoppen ter bevordering van de vruchtbaarheid (stond ergens op een blog), kan ik er smakelijk om lachen. Maar het gevaar blijft ook hier niet uit. Een vrolijke moeder-influencer genaamd De Huismuts (152.000 volgers) raadt op Instagram aan het hallucinogeen psilocybine te microdosen, voor meer focus en energie, zonder de gevaren erbij te vermelden. Terwijl psychosegevoelige mensen heftig kunnen reageren op hallucinogenen. Iemand wil liever geen diabetesmedicatie meer slikken? Geen probleem, biohacker Joep Rovers (63.000 Instagram-volgers) raadt aan berberine te nemen, een stof gewonnen uit planten, inclusief kortingscode van Vitakruid. En dus om zonder medische begeleiding van de diabetesmedicatie af te stappen. Hierdoor kan de suikerspiegel ineens flink stijgen, wat voor veel problemen in het lichaam kan zorgen, bijvoorbeeld beschadiging van de bloedvaten.

De verspreiding van wetenschappelijke desinformatie tegengaan is als de oceaan leegscheppen met een emmertje. Factcheckers voeren een oneerlijke strijd. Terwijl influencers prachtige verhalen kunnen vertellen, niet beperkt door wetenschappelijke consensus, moeten wetenschappers zich houden aan saaie, droge feiten waarover specialisten binnen een vakgebied het na vele onderzoeken eens zijn geworden. Heel anders dan voor duizenden euro’s een online cursus ‘manifesteren’ aanschaffen en leren dat je droomhuis vanzelf aan komt waaien als je er maar vaak genoeg aan denkt. Dat huis kun je vervolgens vullen met energetische kristallen van de Sissy-Boy, en met tientallen euro’s aan supplementen in je keukenkastjes blijf je ook nog eens kerngezond. Mensen luisteren veel liever naar deze geweldige verzinsels dan naar iemand die komt vertellen dat het precies dat zijn: verzinsels. ‘Maar het is toch niet schadelijk?’ merken mensen vaak op. Maar dat is wetenschappelijke en medische desinformatie nou juist wél, op meerdere manieren.

Een alternatief behandelplan kan een legitieme behandeling van een daadwerkelijke expert in de weg zitten en de patiënt daarmee in gevaar brengen. Een voorbeeld is ‘genezend’ medium Jomanda, die actrice Sylvia Millecam eind jaren 90 sterkte in haar idee dat ze geen kanker had. Millecam liet zich daarom niet behandelen en overleed. In een rechtszaak die volgde tegen Jomanda, werd ze in hoger beroep uiteindelijk vrijgesproken. Twee alternatieve artsen werden in dezelfde zaak wel veroordeeld en kregen respectievelijk drie en zes weken voorwaardelijke celstraf. Als jij met psychische problemen kampt en iemand zegt dat je gewoon je beste leven moet manifesteren, kun je nog meer in de knel raken als blijkt dat dat niet werkt. ‘Ligt het dan toch aan mij?’ De hersenen zijn een kwetsbaar, kostbaar en dierbaar orgaan, daar moet je niet zomaar iemand met mooie praatjes aan laten sleutelen.

Wellness-rechts, conspiritualiteit, samenzwevers, noem het hoe je wilt; langzaamaan ontstaat een elitaire cocon van antiwetenschappelijke welzijnskolderitis, vol geprivilegieerde mensen die het zich kunnen veroorloven in een alternatieve realiteit te leven. Opvallend is ook dat deze geprivilegieerde welzijnsdenkers vaak putten uit eeuwenoude tradities en geneeswijzen van niet-westerse culturen: daar pikken ze wat elementen uit, combineren die tot hun eigen therapieën en bouwen er een businessmodel omheen. Centraal staat het idee dat je niks en niemand nodig hebt om in je eigen welzijn te voorzien, als je maar aan de slag gaat. Met je intuïtie. Bij voorkeur op Ibiza. Van een overheid die zegt dat je je moet vaccineren willen ze niets weten. Jouw immuunsysteem is piekfijn in orde. Dat het immuunsysteem van anderen dat niet is, is hun probleem, niet het jouwe. Pseudowetenschap gaat zo hand in hand met ijzingwekkend narcisme.

Privilegestruisvogels

Het is niet vreemd dat vooral veel mensen die in de schijnwerpers staan hier hun slaatje uit proberen te slaan. Rapper Snelle en influencer en antivaxxer Tisjeboy Jay promoten met valse medische claims hun gembersap. Hun filmpjes zijn inmiddels op bevel van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit verwijderd. Tv-presentator en YouTuber Kaj Gorgels verkoopt onnodige supplementen op basis van een uit de duim gezogen online vragenlijstje. Zanger en antivaxxer Tim Douwsma en radiopresentator Giel Beelen hebben een platform waarop ze kwakzalvers en complotdenkers de ruimte geven om te praten over reincarnatietherapie of om te verkondigen dat ziektes ontstaan in je geest en dat vaccinaties onzin zijn. Doutzen Kroes (8,5 miljoen Instagramvolgers), is gestopt met modellenwerk en heeft nu een dagtaak aan hartjes posten onder elke losgezongen complottheorie die de Insta-revue passeert, bijvoorbeeld wanneer Jandino Asporaat de maanlanding in twijfel trekt op basis van gedebunkte theorieën en gammele natuurkunde.

Voor mensen die zich even leuk in astrologie en kristallen willen verdiepen, is het lastig onderscheid te maken tussen wat wel en niet klopt als zij continu tegenstrijdige bronnen vinden op het internet. Het is een van de krachten van pseudowetenschap: het doet zich voor als wetenschap en lijkt betrouwbaar. Maar je moet voorbij je eigen intuïtie kijken om er doorheen te prikken en dat is voor veel mensen hartstikke lastig. Wie wil nou niet horen dat zijn/haar/hun best mogelijke leven voor het grijpen ligt, als je het maar genoeg manifesteert? Zeker als je favoriete BN’er het roept en er honderden jubelreacties onder het bericht staan.

Totdat we een manier vinden om de tsunami aan medische desinformatie op social media in te dammen, is het wat mij betreft aan de media – de poortwachters van juiste informatie – om het voortouw te nemen, en iemand als Fajah Lourens niet meer op te voeren als gezondheidsexpert. Zodat mensen niet op basis van ongegronde online adviezen zelfmediceren en compleet losgekoppeld raken van de realiteit. Maar vooral zodat de wildgroei aan pseudowetenschap kan worden ingeperkt en de maatschappij – kwetsbare mensen in het bijzonder – niet op den duur de prijs betaalt voor de schadelijke denkbeelden van deze egocentrische privilegestruisvogels. Als er dan als klap op de vuurpijl ook nog eens minder uitbehandelde patiënten ten prooi vallen aan geldkloppende natuurgenezers of beter nog, als Fajah Lourens uit financiële malaise een keer minder naar Ibiza kan vliegen, dan is dat helemaal mooi meegenomen. Daar drink ik een glas ingestraald water op.