Regisseur Safi Graauw (Koeriers): ‘Ik film niet als de sfeer op de set niet veilig is’

“In de eerste aflevering zit een scène waarin Winston augurken probeert te verkopen aan een Surinaamse man. Dat is zó… gewoon twee Surinaamse acteurs die zichzelf kunnen zijn. Ik heb zo gelachen. En ik heb dat helemaal niet geregisseerd, het is allemaal improvisatie!

Op één scène ben ik in het bijzonder trots. Namelijk als het personage Chanel wordt aangerand en daarna troost zoekt bij Onur (de eigenaar van de pizzeria, red.). Ze speelt het zó goed, en je merkt dat ze dat verdriet oprecht ergens vandaan haalt. Ze is net 18, zo’n filmset kan heel intimiderend zijn, dus ik ben trots dat ik een veilige plek kon creëren waarin zij dat verdriet kon ophalen.”

“Zeker, dat staat voorop. Ik hoor van veel mensen dat de sfeer op filmsets intimiderend en giftig kan zijn, dat er weinig ruimte is om jezelf te zijn of om kritiek te hebben. Maar als dat zo is, dan wil ik niet eens filmen. Bij Koeriers was de diversiteit voor én achter de lens groot, maar daar heb je pas iets aan als iedereen ook de vrijheid voelt om dingen anders te doen, iets toe te voegen aan het script en volledig zichzelf te zijn. Actrice Vonneke Bonneke mocht bijvoorbeeld zelf de naam van haar personage uitkiezen. En als in het script ‘het spijt me’ stond, zei ik tegen de acteurs: als je denkt dat jouw personage op een andere manier sorry zou zeggen, pas het dan maar aan. Onur (Ergun Şimşek) scheldt gewoon in het Turks! Ik heb geen idee wat hij zegt, maar dat maakt niet uit: hij is boos, dat snap je wel.

De serie wordt er beter van als je zoveel mogelijk perspectieven hebt. Voor de scène waarin Chanel wordt aangerand, vroeg ik alle vrouwen op de set: hoe zou jij reageren? Iedereen was het erover eens dat je de aanvaller van je af zou duwen, veel vrouwen zeiden dat ze daarna zouden weglopen, of hem geschrokken zouden aanstaren. Daar heb ik een selectie uit gemaakt, en dat werd de scène.”

“Absoluut. Als autodidact begin je met je vrienden, dus dan is een giftige sfeer uitgesloten. Hoe groter de set, hoe belangrijker dat je dat vasthoudt. Daarnaast breek ik graag de regels van de filmwereld, en ik zoek acteurs die dat ook doen. Bij de casting voor Koeriers zag ik veel acteurs – ook van kleur – van de Toneelacademie, die daar zó hebben leren ‘acteren’, dat hun echtheid is doodgeslagen. Dat doet gewoon pijn. Neem dan Marcelinio Hartmann, die Mitta speelt. Hij is een jongen uit Kraaiennest (een buurt in Amsterdam-Zuidoost, red.) zonder camera-ervaring. Hij zei tijdens de auditie: ‘Ik heb de tekst eigenlijk niet gelezen, maar mag ik het gewoon doen?’ Hij begon te spelen en het was nog authentieker dan het script. Dát wil ik.”

“Als wetenschapper leer je dingen rationeel bekijken, daar hou ik van. Het is bijvoorbeeld niet meer dan logisch dat mensen van kleur blijven emanciperen en het is ook logisch dat die verandering weerstand oproept. Maar vervolgens wil ik dat proces aandrijven, en daar zocht ik een medium voor.

Als je van het vmbo opklimt naar de universiteit, dan maak je alle lagen van de maatschappij mee, veel meer dan studenten die net van het vwo komen. Daardoor viel het me op dat de academische wereld heel slecht communiceert met de rest van de maatschappij. Als je al die wetenschappelijke kennis hapklaar zou maken, zou je veel meer bereiken. Maar telkens als ik docenten daarnaar vroeg, werd ik afgekapt. Film was mijn uitweg: ik vond een medium om informatie toegankelijk te maken.”

“Soms raakt mijn werk nog steeds aan aardwetenschappen. Ik heb bijvoorbeeld veel documentaires gemaakt met JustDiggit, een ngo die het landschap in Sub-Sahara Afrika wil vergroenen, en ik ben nu met de KRO bezig met een documentaireserie over de natuur in Nederland. Bij zulke thema’s is het een voordeel dat ik een wetenschappelijk fundament heb. Ik kan mijn eigen werk factchecken.

Maar ook als het over sociale kwesties gaat, wil ik dat mijn werk gefundeerd is. Ik wil niet alleen maar emoties en meningen delen. Ook Koeriers is gebaseerd op collectieve kwesties, niet op één mening of ervaring. Neem aflevering 4, over straatintimidatie: dat gaat over de collectieve ervaring van vrouwen.” In die aflevering wordt Jeffrey (Xavier Molijn) boos omdat een witte vrouw naar haar sleutel grijpt, terwijl hij alleen maar langsloopt. Er barst een discussie los tussen de koeriers: was dat racisme, of gewoon een vrouw die zich terecht niet veilig voelt op straat? De mannen zeggen het eerste, de vrouwen het laatste. Graauw: “Het script zette ook mij aan het denken. Vooral als Chanel (Jorabelle Lukoki) over intersectionaliteit begint en zegt: zwarte vrouwen moeten dealen met racisme én zichzelf bewapenen. Opeens ging er een belletje rinkelen – hopelijk ook bij de kijkers.”

“Heel goed, gelukkig. De NPO had zo’n 20.000 views verwacht, we hebben nu al het driedubbele. Online lees ik reacties waarin mensen zeggen: eindelijk zie ik mezelf terug. Soms verbazen de reacties mij. Er is bijvoorbeeld een heftige scène die over de seksualisering van zwarte mannen gaat. In feite wordt Winston aangerand door drie vrouwen als hij een pizza bezorgt. Het is héél confronterend in beeld gebracht, we wilden de kijker ongemakkelijk maken. Na de uitzending kreeg ik een berichtje van een jongen: ik ben koerier, en dit is mij ook overkomen. Dat had ik nooit verwacht.”

“We zijn inderdaad op één hand te tellen. Je moet een dikke huid hebben en rationeel zijn, niet bang om in discussie te gaan. Als mensen zeggen dat een zwarte cast ‘niet verkoopt’, wat ik heel vaak heb gehoord, dan vraag ik naar cijfers en feiten. Die hebben ze eigenlijk nooit. Voor een van mijn allereerste films met een zwarte cast kreeg ik al te horen: niemand gaat dit willen zien. Ik heb het tegendeel bewezen.

Je staat als maker van kleur een stap achter. De NPO wilde Koeriers dan wel hebben, maar we kregen dertien draaidagen voor zestien afleveringen. Dat betekent een kwartier per shot, mét opbouw. Dat is gewoon topsport! Voor andere makers van kleur zal het heel herkenbaar zijn: je krijgt de minste middelen omdat niemand in je gelooft, maar vervolgens maak je er het meeste van. Dat is creativiteit.”

“Ik ben met van alles bezig: omroep ZWART, verschillende commercials, en een documentaireserie over honkbal op Aruba en Curaçao. Maar mijn grote droom is om een film over Anton de Kom (een beroemde Surinaamse verzetsheld, red.) te maken. Het is eigenlijk geen droom, maar een doel. Ik móet die film gewoon maken. Zoveel makers hebben het al geprobeerd, maar ze krijgen het geld niet bij elkaar. Kijk naar De Oost, over de koloniale oorlog in Indonesië: het heeft zeven jaar geduurd voordat die film eindelijk rond was. Maar ik ga het doen.”