Rapper Skaffa: ‘Het gevangenissysteem werkt averechts’

De tekst van Tweede Kans, van de EP van rapper Skaffa die begin 2022 verscheen, liegt er niet om. Dit is iemand die afrekent met zijn verleden en om een tweede kans vraagt. Beter gezegd: iemand die een tweede kans creëert. ‘Skaffa’ is straattaal voor stoned, wat hij als tiener regelmatig was. Maar na een lang detentieverleden en een alcoholverslaving, richt de 35-jarige rapper zich nu op rappen, producen én andere (ex-)gedetineerden helpen die in muziek hun uitweg zien. “Dit is mijn studio, atelier, werkplek”, zegt Skaffa over zijn pand in Rijswijk. Aan de muur hangen foto’s van rappers Ice Cube en Big Pun, op de bank ligt een pitbull te grommen en op de achtergrond klinkt zachtjes hiphop. “Ik had een plek nodig om mijn ADHD zijn gang te laten gaan. Iets creatiefs, snap je. En ik ben niet gierig, dus andere jongens komen hier ook muziek opnemen.” Die jongens zijn gedetineerden met verlof en ex-gedetineerden, want ‘zij hebben toch wat extra hulp nodig’ om zichzelf te ontwikkelen.

Zijn uiterlijk – tatoeages, zilveren tanden en een litteken op zijn wang – voldoet misschien aan het stereotype van een crimineel, maar Skaffa is vooral een kunstenaar en filosoof. “Ik zie geen halfvol of halfleeg glas, ik zie gewoon een glas”, was zijn mindset toen hij in 2020 vrijkwam. “Alles was blanco, snap je? Dat is lekker.” Skaffa – zijn echte naam deelt hij liever niet – is gevormd door zijn tijd in de gevangenis. Hij zat vast voor achtereenvolgens een overval, graffiti spuiten, straatroof en wapenhandel. Hij heeft jeugd- en volwassenendetentie ervaren en kent vele vormen van reclassering en re-integratie.

Op school was hij een buitenbeentje. “Ik was wat gekker: andere kleren, niet Nederlands. Als je uit de Sovjet-Unie komt is het moeilijk om te begrijpen hoe belangrijk die Nikes zijn die de Nederlandse kinderen droegen, snap je? Ik wist niet waar ik bij hoorde, ik wist niet eens wat ‘erbij horen’ betekende – in de Sovjet-Unie kende ik geen subculturen.” Tijdens de les was hij vaak aan het tekenen. Die passie groeide uit tot graffiti en later tatoeëren – van 2009 tot 2013 had hij een eigen tattooshop. Momenteel experimenteert hij met grafisch design. Tekenen hielp hem zich te concentreren. “Als mijn ogen bezig zijn, dan zijn mijn oren vrij.”

In zijn tienerjaren werd hij lid van breakdancegroep Ferox en richtte hij samen met rappers Matarr en Para Mocro Scheme015 op, een Delfts hiphopcollectief van graffitikunstenaars, rappers, tattoo-artiesten en breakdancers die een landelijk bekende cultbeweging vormden in de jaren 00. Skaffa’s solocarrière kwam pas later. In 2015 bracht hij zelfstandig een ‘Gratis Hits‘-EP uit en kreeg hij honderdduizenden views op YouTube voor onder meer nummers 99 Cent en Wie ik Ben. In 2017 tekende hij een distributiedeal voor zijn EP Skandolero.

Hij ontdekte het rappen pas echt tijdens zijn eerste detentie, vertelt hij. “Ik had eerder alleen in het Engels geschreven, maar dat was niks. ’s Ochtends onder de douche, kwamen opeens de Nederlandse rijmwoorden in me op. Ik schreef gelijk veertien pagina’s! Waar dat over ging? Vooral veel schelden – ik was boos, op alles en iedereen.” Zijn gezicht licht op als hij terugdenkt aan zijn eerste optreden. De muziekbegeleider van de jeugdgevangenis liet muzikanten komen en gaf Skaffa een microfoon. “Dat was… liefde. Als je voor het eerst je passie voelt, met allemaal livemuzikanten, in een kamertje waar je oren ontploffen… Dat is gewoon heel dik.”

Op je EP Dinosaurus rap je onder meer over een isoleercel, waarin je weleens terechtkwam. Wat deed dat met je?
“Het is het uiterste wat ze met je kunnen doen. Zeker voor jongeren vind ik het eigenlijk niet kunnen. Maar ze hebben weinig manieren om je te straffen daarbinnen, dus stoppen ze je al snel in de isoleercel. Een gevecht? Maakt niet uit wie er begon, allebei erin. Jointje gerookt? 24 uur in iso.”

Betekent dit dat detentie ook een positief effect kan hebben?
“Kijk, er zijn mensen die uit elke situatie het positieve halen. Ik ben nu zo iemand, ik heb de kans gegrepen om mezelf te ontwikkelen. Maar ik was niet altijd zo; ik heb het spel ook drie keer verloren. Voor de mensen die deze houding nog missen, die zichzelf vooral als slachtoffer zien… moet je echt wat anders verzinnen dan de bajes, man. Het is zoals een hond slaan die niet begrijpt dat je hem iets wil afleren. Hij denkt gewoon dat je vervelend zit te doen.”

Je hebt uiteindelijk je eigen re-integratieproject opgezet: deze studio. Hoe is dat gegaan?
“Ik had eerder bij een sociaal-culturele stichting voor jongeren gewerkt, met onder meer een muziekstudio. Dit keer wilde ik het zelf doen. Ik had het systeem uitgespeeld, snap je, ik kende het inmiddels wel. Ik vroeg aan de reclassering: kan ik mijn eigen toezichthouder zijn? Ik had zoiets van: watch me do this. Ze keurden het goed.”

Vanuit de cel kreeg het project gestalte: hij vond een team en huurde een studio in Rotterdam. De eerste artiesten waren celgenoten die rond die tijd vrijkwamen. “De reclassering vond het geweldig, ze hadden nergens omkijken naar zolang ik rapporteerde dat het goed ging.” Het project heette ISO Records; het werd uiteindelijk een door de gemeente gesubsidieerde stichting. Door een conflict met het team is Skaffa van de stichting afgesplitst. Zijn eigen studio in Rijswijk is geen officiële stichting of onderneming, hij verdient er ook geen geld aan. Wel krijgt hij bijzondere bijstand voor de studio: een uitkering voor kosten die je niet zelf kunt betalen. “Mijn beloning is – heel cliché – dat ik doe wat ik leuk vind.” Tot nu toe hebben vijf beginnende artiesten hun muziek hier opgenomen; Skaffa gaat alles uitbrengen onder de naam Skando Kartel.

Wat kunnen we in de toekomst van je verwachten?
“Ik heb net nieuwe nummers opgenomen met rapper Matarr, die komen denk ik op een EP. In de studio oefen ik producen, mixen en masteren. En ik blijf natuurlijk met de jongens uit de bajes werken. Met een beetje geluk is een van hen de nieuwe Michael Jackson. Dat kan gewoon.”

Dit artikel verscheen eerder in OneWorld Magazine van juni/juli 2022.