Radicalisering en de Amerikaanse droom

Feit is dat Oezbekistan sinds de onafhankelijkheid van de Sovjet Unie geregeerd is door een totalitair regime onder leiding van wijlen Islam Karimov. Mensenrechten werden geschonden, het land isoleerde zich steeds meer. Relatief rijk aan grondstoffen kon het zich onafhankelijk opstellen ten opzichte van internationale actoren zoals het Internationaal Monetair Fonds en de Wereld Bank. De situatie lijkt nu enigszins te veranderen met een nieuwe president aan het roer, ook wat betreft vrijheid in het uitdragen van religie.

Er speelt echter nog een ander aspect mee; angst voor radicalisering legitimeert staatsinterventie en het totalitaire systeem. Opmerkelijk genoeg hebben de Oezbeekse en Amerikaanse overheden in de afgelopen jaren samen gewerkt in de strijd tegen terrorisme, en heeft de Amerikaanse overheid een legerbasis gehad in Oezbekistan om makkelijker in Afghanistan te kunnen opereren. Sommige Oezbeken raakten gedesillusioneerd door zulke samenwerkingsverbanden, aangezien ‘Westerse’  overheden het repressieve regime van Oezbekistan op deze wijze steunden.

In Rusland zijn netwerken heel belangrijk. Migranten die als ‘leek’ het grote Moskou of Sint Petersburg binnen komen, zijn afhankelijk van bekenden en kennissen die hen introduceren in het dagelijks leven, en die hen een (tijdelijke) woonplek bieden, en werk regelen. Het is een hard bestaan. Terwijl de lokale economie in Moskou niet zonder migranten kan, is discriminatie en xenofobie aanzienlijk. In deze context biedt het geloof sommige migranten houvast, maar dit betekent niet direct dat zij radicaliseren.

Nee, zeggen experts zoals Edward Lemon en Erica Marat. Het is inderdaad zo dat er Oezbeken bij betrokken zijn, maar scheer niet alles en iedereen over een kam. Ja, bijna 90 procent van de bevolking is moslim in landen als Oezbekistan en Tadzjikistan. En ja, armoede, mensenrechtenschendingen en machtsmisbruik karakteriseren deze landen. En, inderdaad, radicalisering vindt plaats in Rusland, waar het leven voor veel migranten keihard is. Maar volgens verschillende experts wordt radicalisering in Centraal Azië en door Centraal Aziaten veel te simplistisch uitgelegd. Zij duiden er onder andere op dat armoede en extremisme niet hand in hand gaan, en er is meer rigide onderzoek nodig om bepaalde patronen te onderscheiden. Het is een feit dat de Centraal Aziatische regio op zichzelf relatief stabiel is, met weinig interne conflicten in de afgelopen jaren. Dit contrasteert duidelijk met landen in het Midden Oosten.

Natuurlijk is er niet één oorzaak aan te wijzen, en wordt er ook onder experts gediscussieerd waarom bijvoorbeeld er relatief veel Oezbeken bij zijn. Zijn er bepaalde netwerken waardoor zij gerekruteerd worden? Welke banden spelen een rol? Belangrijk is dat men voorbij gaat aan simplistische noties zoals die vaak in media voorbij komen. Zoals Edward Lemon zegt: ‘Uzbekistan is a bastion of torture, more so than it is a hotbed of extremism.’ Sayfullo Saipov had geen extremistische idealen voor hij naar de Verenigde Staten vertrok. Familie problemen, eigenwaarde, discriminatie, deprivatie. Daarin moeten we het zoeken.