“Eigenlijk is het heel ironisch”, vertelt Ismail Sheich Hassan. “De Palestijnen vochten eerst om terug te mogen naar hun thuisland, en nu strijden ze om dan tenminste terug te mogen naar hun tijdelijke woonplaats, Nahr el-Bahred.”
Nahr el-Bahred is één van de twaalf geregistreerde Palestijnse vluchtelingenkampen in Libanon. Ook in Syrië, Jordanië, Gaza en de Westbank vestigden zich grote aantallen Palestijnse vluchtelingen. Het totaal aantal Palestijnen dat hun geboorteland ontvlucht is, is volgens de UNRWA, de United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East, 4,6 miljoen. |
Hoewel de Palestijnse vluchtelingen al jaren in het Libanese gebied wonen, mogen ze officieel niet werken en geen eigendom bezitten. Al die tijd bevinden de Palestijnen in Nahr el-Bahred zich in een soort in-between situatie: niet in het thuisland, maar ook niet echt in een nieuw land. Ze zijn immers geen burgers, maar vluchtelingen. Het kamp is daarom de enige plek waar de inwoners daadwerkelijk kunnen zijn wat ze willen zijn: Palestijnen.
Palestijnse identiteit
In eerste instantie werd Nahr el-Bahred opgericht als tijdelijk kamp, zoals vele andere plekken in Libanon. Ook over de rest van de wereld verspreidden de Palestijnse vluchtelingen zich – men vluchtte naar Syrie en Jordanie, maar ook naar Europa en de Verenigde Staten. Nu, zestig jaar later, is er voor hen nog steeds geen uitzicht op terugkeer naar Palestina. De Palestijnse identiteit is daardoor onlosmakelijk verbonden met de status van vluchteling. “Palestijnse vluchteling zijn is een state of mind”, vertelt Sheich Hassan. Het gaat bij de Palestijnse kampen al lang niet meer om de noodkampen waar je in eerste instantie aan denkt bij het woord ‘vluchtelingenkamp’. De kampen zijn ver geürbaniseerd, en er zou misschien beter van een ‘stad’ gesproken kunnen worden.
Maar juist het typeren van Nahr el-Bahred als ‘kamp’ is voor de Palestijnse inwoners van groot belang. “In de kampen heerst een cultuur van herinnering: constant realiseert men zich dat de plek tijdelijk is, en dat men uiteindelijk terug wil naar Palestina. De eerste generatie vluchtelingen is sowieso nog sterk verbonden met het land, omdat zij er nog geleefd hebben. Voor de tweede en derde generatie is Palestina iets dat gecreëerd wordt in de verbeelding. Ze zijn nooit in Palestina geweest.” Ismail benadrukt dat, hoewel de inwoners van Nahr el-Bahred een leven hebben opgebouwd in het kamp, ze nog veel beperkingen kennen. “De vluchtelingen worden gediscrimineerd, het leven is beperkt. Fysiek zijn ze daarom in het kamp, maar mentaal leven ze in hun thuisland.”
Leven op het dak
Na de vernietiging van het kamp in 2007, is de bevolking van Nahr el-Bahred met hulp van onder andere Sheich Hassan onmiddellijk begonnen met het ontwerpen van een nieuw stedelijk plan. Belangrijk hierbij was, dat de identiteit van het gebied als ‘kamp’ bewaard bleef. De inwoners wilden typische kenmerken als de nauwe straatjes en grote huizen voor hele families, zogenaamde extended family houses, intact houden. “Het meest
bijzondere aan het leven in het kamp is het driedimensionale aspect,” stelt Ismail. “Doordat de populatiedichtheid zo ontzettend hoog is, is het dak de enige plek waar licht is, waar ruimte is. Mensen leven in het huis, maar gebruiken voornamelijk het dak. Je kunt via de daken door het kamp lopen. De toekomst ligt boven”, lacht de architect.
Ismail Sheich Hassan gaf afgelopen week een presentatie over zijn onderzoek “Urban Exaggerations and Exceptions – Palestinian Refugee Camps”. De architect is van Palestijnse afkomst en heeft gewoond, gewerkt en gestudeerd in Syrie, Libanon en de Verenigde Staten. De presentatie werd georganiseerd door SICA, de Stichting voor Internationale Culturele Activiteiten. |
Perspectieven
Hoewel de plannen voor de heropbouw van Nahr el-Bahred al lang klaar zijn, is er nog geen toestemming van de Libanese overheid om te beginnen met de reconstructie. “Het kamp wordt als een soort voetbal gebruikt door politici. De vluchtelingen hebben toch geen rechten, ze zijn gemakkelijk om punten mee te scoren.”
Ismail is bezorgd over de vooruitgang. “De vluchtelingen zijn de kern van het probleem. Ze kunnen niet terug naar Palestina, terwijl ze daar wel recht op hebben volgens VN-resoluties. De ontwikkelingen gaan erg langzaam. Er is een vredesproces gaande, maar er is geen vrede. Er is sprake van een status quo.”
Toch ligt de toekomst van Palestina volgens hem in de vluchtelingenkampen. “De kampen zijn de enige plekken waar de Palestijnen werkelijk eigen ruimte hebben. Het zijn de plekken waar Palestijnen samen komen. Er zijn ook veel vluchtelingen in Europa of de VS, maar zij leven als individuen. In de kampen hebben we de kracht van zoveel mensen samen. Het is de enige plek waar een collectieve cultuur bewaard blijft. De rol van de kampen is het symboliseren van de wil terug te keren naar het thuisland.”