Wonen er nog wel Afrikaanse schrijvers in Afrika? Hitauteurs als Teju Cole en Taye Selasi pendelen tussen de VS en Europa. Die ontheemdheid was het belangrijkste gesprekonderwerp op het festival Africa Writes in juli in Londen. 'Iedere keer als ik iets schrijf, keer ik terug naar huis.’
Afrikaanse schrijvers uit Afrika zijn een uitzondering. De Amerikaanse universiteiten beconcurreren elkaar met leuke beurzen voor leuke Afrikaanse writers in residence. Gevestigde schrijvers zijn veelal uitgeweken; jonge schrijvers zoeken hun geluk en inspiratie in de VS of Europa. Drie van de vijf genomineerden voor de Caine Prize 2013 voor literaire debutanten uit Afrika wonen in het Westen.
‘Ik noem mezelf vaak een Afropean’, zegt Nana Becky Ayebia, die een eigen uitgeverij in Afrikaanse literatuur bestiert in de buurt van Oxford. Zij werd als meisje van 16 uit Ghana naar een kostschool in Engeland gestuurd. De belangrijkste afzetmarkt voor Ayebia Publishers is Amerika, zegt ze, niet Afrika. Dankzij al die universiteiten met hun cursussen zwarte studies en Afrikaanse literatuur.
Diaspora versus de Afrikanen thuis
Het pendelen tussen twee werelden is een wezenskenmerk van de Afrikaanse literatuur geworden. Het is een grondthema in de nieuwste romans van internationaal doorgebroken auteurs als Teju Cole (Open City, Open Stad), Taye Selasi (Ghana Must Go, Ghana ga weg) en Chimamanda Ngozi Adichie (Americanah).
Het debat tussen de vijf genomineerden voor de Caine Prize gaat dan ook over de diaspora versus de Afrikanen thuis in Afrika. De Nigeriaan uit Washington Tope Folarin (die later de winnaar zou blijken) verwoordt het zo: ‘We moeten onze ouders laten beseffen dat we Amerikanen zijn en moeten onze kinderen laten voelen dat ze Nigerianen zijn.’
Lesbische erotiek
Chinelo Okparanta schreef over een meisje dat opgroeit in Nigeria en haar ontluikende lesbische erotiek. ‘Ik besef wel dat ik het wonend in de VS makkelijker kan doen en dat het in Nigeria lastiger ligt. Maar ik ga er nog vaak heen en mijn familie woont daar. Ik kan daar bij het schrijven geen rekening mee houden. Waarom wordt homoseksuele liefde in Afrika als iets slechts en westers gezien?’
Iemand uit het publiek, een Afrikaanse student in Londen, vraagt of er rivaliteit bestaat tussen de schrijvers in Afrika en in wat de diaspora wordt genoemd. Doen die in Amerika en Europa het niet veel beter met hun herkenbare migratieverhalen dan de schrijvers thuis in Afrika, die hun boeken aan de straatstenen niet kwijt kunnen en buitenlandse lezers niet kunnen bereiken?
Hij vindt gehoor bij Elnathan John, die nog in Nigeria woont en sarcasme tot zijn stijlfiguur heeft gemaakt. ‘Ik zou echt het liefst schrijven over dikke vette Nigerianen op waterbedden, maar ja, mijn ervaringen zijn anders. Als je 17 bent en je moet jezelf binnensluiten omdat er een menigte moordenaars door de straten trekt en als kleine kinderen een blinddoek voorgebonden krijgen door hun ouders om al dat bloed en die ellende op straat niet te zien, dan geloof je het wel met dat ‘opkomende Afrika’: Hallelujah.’
Gedol met mannen
De vier dichters die optreden op de poëzieavond van Africa Writes wonen allen al een half of een heel leven in Groot-Brittannië. De ster van de avond is de jonge Somalische dichteres en voordrachtskunstenares Warsan Shire. Haar eigenzinnige epos over haar gedol met mannen wekt beroering en hilariteit in de zaal van de bieb vol Afrikaanse Britten of Britse Afrikanen. Van Somalië zelf weet ze zich weinig te herinneren, ze trok als klein kind met haar ouders via Kenia naar Londen. Voelt ze zich dus Brits, vraagt de panelleidster. Shire: ‘Ik heb een paspoort. Maar nee. Ik voel me een vluchteling en een immigrant. Zo ben ik opgevoed.’ Ze zegt: ‘Ik ben mijn hele leven al weg. Ik ondervraag familieleden over hoe het was en wat er is gebeurd. Zo houd ik mijn identiteit vast. Iedere keer als ik iets schrijf, keer ik terug naar huis.’
Lees hier de uitgebreide versie van het verslag. Volkskrant-redacteur Wim Bossema heeft een Afrikablog geopend op www.volkskrant.nl/afrikablog. Het Afrikablog biedt verslaggeversnotities, opinie, commentaar, impressies, debatverslagen én een maandelijkse bijdrage van OneWorld. Verder veel tips voor goede Afrika-sites, interessante debatten op internet, kunst, fotografie en besprekingen van tijdschriften en boeken.
Foto: Steeve Aukingso