Foto: Roel Burgler |
In 2015 moet elk kind ter wereld basisonderwijs volgen, luidt het tweede millenniumdoel van de Verenigde Naties. Van elk ontwikkelingsland wordt de vooruitgang in de gaten gehouden. Een redelijke kans op het behalen van het doel betekent veel extra financiële steun van donoren. Ontwikkelingslanden hebben er dus belang bij het percentage schoolgaande kinderen omhoog te krikken. Dat kan op twee manieren: investeren in toegang tot formeel onderwijs, of kinderen meetellen die vormen van onderwijs volgen die tot nu toe niet tot het formele onderwijs behoorden.
In 2002 heeft de Senegalese regering besloten dat kinderen die naar geregistreerde Koranscholen gaan, meegeteld worden als schoolgaand. Er werden daarbij nog geen kwaliteitseisen aan het onderwijs gesteld. Charlier, een Belgisch socioloog, deed onderzoek naar deze beslissing en concludeerde dat hij is genomen om in een rap tempo het percentage schoolgaande kinderen te laten stijgen om in de gunst te komen bij donoren.
Het totale aantal Senegalese kinderen dat onderwijs volgt op Koranscholen wordt geschat op tussen de zeshonderdduizend en een miljoen. Na de beslissing in 2002 kwam Senegal weer op de Unesco-lijst te staan van de landen met een reële kans het tweede millenniumdoel al vóór 2010 te halen. Hiermee verbeterde niet alleen de reputatie van het land, maar kreeg het ook meer financiële steun van organisaties als de Wereldbank, zodat het millenniumdoel daadwerkelijk gehaald kan worden.
Frans
In Senegal is 95 procent van de bevolking moslim. Ouders sturen hun kinderen graag naar een daraa ofwel Koranschool, omdat moslims hun kinderen islamitisch onderwijs horen te bieden. Sommige kinderen volgen regulier openbaar basisonderwijs en gaan 's avonds, in het weekend of in de vakanties naar een Koranschool. Veel ouders willen hun kinderen echter niet naar openbare scholen sturen. Ze associëren ze soms met het koloniale tijdperk en ongewenste westerse culturele invloed. Openbare scholen staan bovendien bekend als moeilijk. Vanaf zesjarige leeftijd krijgen de kinderen namelijk alleen in het Frans onderwijs, terwijl ze vaak thuis nog nooit een woord Frans hebben gehoord.
Doordat de Senegalese staat regelmatig kampt met geldproblemen worden salarissen van onderwijzers in het openbare onderwijs bovendien regelmatig veel te laat betaald. Elk jaar zijn er daardoor wekenlange stakingen. Privé-scholen en daraa's kennen dit probleem niet, omdat ze financieel onafhankelijk zijn van de overheid.
Bedelen
In het traditionele Koranonderwijs worden sommige jongens fulltime aan een marabout, een geestelijk leider, toevertrouwd. Oorspronkelijk gaf deze zijn zogeheten talibés onderdak en Koranles in ruil voor veldarbeid, wat tegelijkertijd een leerschool was voor het toen belangrijke werk op het land. Voor de maaltijden waren de kinderen aangewezen op de dorpsbewoners, die meewerkten om via de marabout in de gunst te komen bij God. Het bedelen om eten had als oefening in nederigheid een opvoedkundige waarde.
Hoewel er nog traditionele daraa's bestaan, gaat het tegenwoordig vaak anders: 'nep-marabouts' trekken met talibés uit de dorpen naar de grote steden. Daar worden de kinderen eropuit gestuurd om niet alleen te bedelen om eten, maar vooral ook om geld. Te jonge kinderen in gescheurde kleren, op blote voetjes, met snottebellen en ontstoken oogjes. Van les komt niet veel, ze leren slechts om te overleven op straat. Stadsbewoners geven de talibés maar al te graag iets om hun zonden af te kopen, en zo houdt het probleem zichzelf in stand. De marabout vaart er wel bij: het bezit van een tiental talibés betekent in Dakar big business.
Rekenles
Koranonderwijs kan ook anders. Het is zeven uur 's ochtends als mijn tolk en ik bij het busstation in Dakar staan. Onze bestemming Malika ligt vijftien kilometer verderop. We gaan er kijken of onderwijs op religieuze scholen als voorbeeld kan dienen van goed basisonderwijs. In Malika is in 1997 de eerste moderne Koranschool geopend.
De zomervakantie in Senegal is allang begonnen, maar als we op het grote terrein aankomen, horen we in de verte een hoop kinderlawaai. Het eerste wat opvalt zijn blote voeten en vieze kleren. Is er geen verschil met de talibés van de straat?
Toch wel. Abdou Karim Seck en zijn vriendjes zijn muurschilderingen aan het maken in een van de leslokalen. Vandaar dat ze vandaag hun oudste kloffie hebben aangetrokken. Abdou heeft drie kleurige katten geverfd. Hij is twaalf jaar en de trots van directeur Sy. Hij woont al zes jaar op de daraa en heeft dit jaar staatsexamen gedaan voor toelating tot een reguliere middelbare school. De uitslagen zijn nog niet binnen maar iedereen helpt met bidden voor een goede afloop. Abdou: 'De Koran redt ons. Daarom vind ik het leuk om daarover te leren.
'We geven ze ook les in de Koran, |
Maar nu wil ik naar de middelbare school om nog meer te leren, want later wil ik meester worden en rekenles geven.' Abdou is deze zomer niet naar huis gegaan, omdat de school leuke activiteiten geprogrammeerd had. Bovendien gaat hij 'als God het wil' na de zomer weg en kan hij nog maar even genieten van school en vriendjes. Abdou heeft het goed op de daraa: 'We krijgen 's ochtends melk en brood met boter! Tussen de middag eten we rijst met vis en soms zelfs kip.'
Directeur Sy wil ons maar al te graag vertellen hoe de 'daraas modernes' werken: 'Bij ons heb je twee soorten leerlingen. Je hebt degenen die thuis slapen en hier komen om lessen te volgen. Daarnaast heb je kinderen die bij ons wonen: dat zijn wezen, talibés die we van de straat halen, kinderen van gescheiden ouders en heel arme kinderen.'
Op deze daraa is plaats voor zeventig interne leerlingen. Sy legt het belangrijkste doel van de school uit: 'We hopen met dit soort scholen te voorkomen dat kinderen moeten bedelen. We bereiden de kinderen voor op hun toekomst in de samenleving en geven ze ook les in de Koran, zo zijn de ouders ook tevreden.' De kinderen krijgen op deze daraa les in drie talen: Arabisch, Frans en Wolof, wat lokaal de meest gesproken taal is. Verder krijgen ze rekenles en worden degenen die goed kunnen leren voorbereid op het staatsexamen om naar de openbare middelbare school te gaan. Degenen die wat minder goed kunnen leren wordt een beroepsopleiding aangeboden.
Zonnepanelen
Als daraa's een goed basispakket leveren is het een logische stap kinderen die dit onderwijs volgen mee te tellen als schoolgaande kinderen. Het is daarom voor Senegal van belang om religieus onderwijs te verbeteren. Aanvankelijk was het de bedoeling dat daraa's in de loop van de tijd aan een verplicht curriculum zouden moeten voldoen, maar de overheid bevindt zich in een lastige positie. Aan de ene kant is er druk vanuit de donoren om het onderwijs op daraa's te controleren en te verbeteren. Ze hebben geld in Senegal geïnvesteerd omdat ze geloven dat Senegal het tweede millenniumdoel kan halen. Aan de andere kant willen de grote religieuze leiders het heft graag in handen houden en staan zij de staat niet toe een verplicht curriculum door te voeren. Hun bemoeienis heeft ook financiële consequenties.
De Senegalese staat heeft al vele jaren problemen om het openbare onderwijs financieel te bekostigen, laat staan dat zij grootschalig kan investeren in daraa's. Ook is er nog het spanningsveld met het van de Franse kolonisator geërfde seculiere onderwijs, dat een strikte scheiding tussen Kerk en Staat voorschrijft. Zowel traditionele als moderne daraa's worden daarom tot op de dag van vandaag niet financieel door de overheid gesteund.
'Financiering is een groot probleem voor onze school', legt Sy van de daraa van Malika uit. 'De ouders zijn een paar jaar geleden begonnen met het geven van een bijdrage.' Sindsdien bedraagt het schoolgeld 35 euro per jaar. Dit geldt voor zowel interne als externe leerlingen. 'Helaas betaalt minder dan de helft van de ouders daadwerkelijk dit bedrag', zegt Sy.
De school houdt zich voornamelijk staande dankzij particuliere donaties. Van het Senegalese telefoonbedrijf Sonatel kreeg de daraa in 2003 zestig zonnepanelen, waardoor er voldoende elektriciteit is voor licht, een wasmachine en een koelkast. De leraren zijn vrijwilligers en krijgen alleen hun transport vergoed. Zo ook Faye, de leraar van de timmeropleiding. 'Ik doe dit om mensen te helpen zoals de paters mij vroeger hebben geholpen, maar er zal een moment dat ik mijn eigen bedrijf ga opzetten om geld te verdienen voor mij en mijn gezin.'
Arbeidsmarkt
Het meetellen van kinderen op daraa's is een strategische keuze geweest van de Senegalese staat om internationaal een beter imago te krijgen en tegelijkertijd meer geld te bemachtigen. Ondertussen is het aanmerken van het onderwijs op daraa's als basisonderwijs tot nog toe alleen een administratieve verandering geweest. Er is wel een minimum gesteld aan het curriculum dat deze scholen zouden moeten hanteren, maar van de plannen daraa's te steunen om goed basisonderwijs te leveren is nog weinig terechtgekomen. Moderne daraa's leveren wel basisonderwijs, maar de traditionele daraa's, die ook meetellen, laten kinderen alleen de Koran uit het hoofd leren. Er moet dus nog veel gebeuren voordat alle kinderen die naar daraa's gaan, ook daadwerkelijk basisonderwijs krijgen.
Hulporganisaties hebben inmiddels de vrijheid genomen daraa's direct te steunen, naast de steun die ze geven aan regulier onderwijs op openbare scholen. Unesco financierde in 2004 een onderzoek naar hoe traditionele daraa's kunnen worden gemoderniseerd. Een van de aangeboden oplossingen is daraa's, waar alleen Koranles werd gegeven, te koppelen aan centra die beroepsopleidingen verzorgen. Kinderen leren lezen en schrijven is handig, maar daarmee alleen komen ze er niet. Er wordt steeds meer aandacht besteed aan hoe je kinderen tijdens hun basisscholing al kan voorbereiden op de reële arbeidsmarkt. Zo houd je kinderen op school.
Ook USAID is in mei 2006 tot actie overgegaan en steunt negen voormalig traditionele daraa's in verschillende regio's: 3800 kinderen genieten er onderwijs. Met hulp van donoren bevinden zich ongeveer 150 daraa's in een testfase; zij passen het curriculum toe dat door de staat is opgesteld.
Kortom, om meer kinderen een kans te geven kan gebruikt worden gemaakt van bestaande structuren die ingebed zijn in de cultuur. Voorbeelden van verbeterd onderwijs op Koranscholen zoals op de daraa van Malika bestaan al en kunnen dus worden gevolgd. Op die manier zou Senegal het millenniumdoel niet alleen formeel kunnen halen, maar krijgen Senegalese kinderen ook in werkelijkheid kans op een betere toekomst.