Achtergrond

Nederlands racisme: ‘dat is er niet’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

"Ik wil jullie heel erg bedanken dat jullie racisme bespreekbaar maken", zei een dame van Surinaamse komaf na afloop van de presentatie van het boek Dutch Racism vorige week. Onderzoekers hadden net verteld dat witte Nederlanders vinden dat ze het recht hebben om zich racistisch uit te laten, terwijl ze ook nog vaak ontkennen dat die uitlatingen racistisch zijn. "Ik herken veel in wat er net gezegd is", zei de dame. "Het is fijn om dat een keer in het openbaar te horen."

Witte Nederlanders vinden dat ze het recht hebben om zich racistisch uit te laten

"Een geschreven documentaire", noemen de samenstellers het boek. "Elke auteur zoemt in op onderwerpen die hij of zij belangrijk vindt." Philomena Essed, hoogleraar aan de Amerikaanse Antioch University en de universiteit van het Zweedse Umeå, en Isabel Hoving, Diversity Officer en universitair hoofddocent aan de Universiteit Leiden, brachten wetenschappelijke artikelen en verhalen samen die een flink deel van het spectrum van racisme in Nederland beslaan. De Nederlandse slavernijgeschiedenis komt aan bod, net als de sporen die getrokken zijn in de voormalige kolonies. De behandeling van Antilliaanse jongens in Nederland, apartheid, het rasbewust zijn van drie generaties Indo’s. Antisemitisme krijgt aandacht, net als de opkomst van Islamofobie.

Moreel superieur
Samen leggen de auteurs drie belangrijke mechanismen bloot achter racisme in Nederland, zegt Hoving. Ten eerste hebben witte Nederlanders vaak sterk het gevoel moreel en cultureel superieur te zijn. Dat gevoel houden ze in stand door alles wat ongemakkelijk of onjuist is te ontkennen of weg te wuiven. "Het wijdverbreide verhaal is dat de Nederlandse cultuur heel goed, open en tolerant is, en dat Nederlanders eerlijke mensen zijn die altijd tegen onderdrukking hebben gevochten", zegt Hoving. Kritiek hebben is daardoor lastig. "Dan is het meteen: nee dat is niet zo, want wij zijn heel open en tolerant."

In bijvoorbeeld Amerika, Canada en Engeland is het gesprek over racisme vaak verder, zegt Hoving. "Daar wordt algemener erkend: er is racisme, uitsluiting is iets wat elke dag gebeurt. En op basis daarvan wordt het gesprek gevoerd. Hier wordt racisme nog ontkend." Hoving ziet het ongemak bij haar eigen studenten die ze onderwijst over racisme. Zodra ze het woord noemt, wordt iedereen zenuwachtig. "Ik begin met zeggen: ‘racisme bestaat overal. Daar hoeven we niet moeilijk over te doen. Laten we er gewoon eens naar kijken’."
Een van de verklaringen die in het boek voor dit ongemak wordt gegeven, is dat de term racisme in Nederland snel het beeld oproept van de gruwelen van het nazisme. Dat maakt het moeilijk om iets te benoemen als racistisch.

Goed praten
Het tweede mechanisme dat de samenstellers zien is dat witte Nederlanders vaak wel weten dat het niet helemaal in de haak is wat ze doen of zeggen, maar een mentale draai maken om hun gedrag goed te praten. Disavowal, heet dat in het Engels. In het boek wordt de Zwarte Piet-discussie als voorbeeld genoemd. 'Ja', zegt men, 'we weten dat Zwarte Piet racistisch is, maar het is een onschuldig kinderfeest en niemand bedoelt er iets kwaads mee'. Een begrijpelijke psychologische reactie, het is makkelijker om voor jezelf in stand te houden dat je goed bent dan erkennen dat je fout zit. Maar het is ook een onvolwassen reactie, zegt Hoving. "Neem een simpel voorbeeld. Als je op iemands teen gaat staan, is een volwassen reactie om excuses aan te bieden en ervoor te zorgen dat het niet meer gebeurt. De standaardreactie in Nederland is nog erg vaak om diegene die je hebt bezeerd uit te schelden.

Immigranten zouden decennia lang gepamperd zijn, dus moeten ze blij zijn en niet boos

Ondankbare migrant
De derde pijler van Nederlands racisme is vooral sinds 2000 aan het groeien, en dat is het gevoel dat sommige witte Nederlanders vinden dat ze alles moeten mogen zeggen wat ze willen. "Het zijn vooral bepaalde politici die zeggen: 'wij weten hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Moslims slaan hun vrouwen, de vrouwen blijven allemaal binnen, ze zijn allemaal homofoob'. Dat zou volgens hen de waarheid zijn, en die waarheid willen ze dan breeduit verkondigen, omdat ze dat volgens hen veel te lang niet hebben mogen doen." Daarbij hoort de retoriek dat Nederlanders de immigranten decennia lang gepamperd zouden hebben met uitkeringen en taallessen en huizen, en dat ze dus blij zouden moeten zijn en niet boos. Dankbaar ook. "Maar in ons vierde hoofdstuk, dat over de 'ondankbare' immigrant gaat, wordt goed uitgelegd hoe vreemd dat verwijt is. Het Nederlandse overheidsbeleid in de jaren tachtig was er zelf de oorzaak van dat migranten als hulpbehoevende lieden werden gezien, in plaats van als zelfstandige, ondernemende mensen. Bovendien begon in die tijd het racisme in Nederland toe te nemen, zoals publicaties van de Anne Frank Stichting laten zien. Dat maakte het leven van veel migranten hier moeilijk."

Woede en agressie
"Nederland heeft het koloniale verleden nooit goed verwerkt, en ook de Tweede Wereldoorlog is nog een open wond. In andere landen hebben overheden en maatschappelijke organisaties dat gesprek vaak breed gevoerd, dat is hier nooit gebeurd." Het zou de reactie van blaming the victim weg kunnen nemen, denkt Hoving. Nu is er nog schaamte en ongemak over ons verleden, en iedereen die daar op enige manier op wijst, krijgt vaak een stevige tik in plaats van een luisterend oor.

Zo’n maatschappelijk gesprek over racisme is hoog nodig, zegt Hoving. "In heel Europa zie je een draai naar rechts en xenofobie is daar een groot onderdeel van. Racisme neemt ook toe, dat laten de onderzoeken zien. En dat is heel gevaarlijk. Nu is het al zo dat mensen zich echt uitgesloten voelen. Er ontstaat een kloof en dat kan voor zoveel pijn, woede en agressie zorgen. Voor een gezonde samenleving moet iedereen gelijkwaardig zijn."
 

Meer over het boek Dutch Racism vind je hier
OneWorld-lezers kunnen het boek kopen voor slechts 25 euro (normale prijs: 90 euro) door het direct te bestellen bij uitgever Rodopi: orders@rodopi.nl, ovv Dutch Racism presentatie 

Foto: Arend Jan Wonink

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons