Nazisme in een nieuw jasje?

Een beveiligingscamera heeft het incident opgenomen. Op beeld geeft Juraj een klap op Henry’s gezicht. Die valt op de grond. Vervolgens krijgt hij een schop tegen zijn hoofd. Op het einde zien we Juraj met zijn voet op Henry’s borst een foto nemen van het lichaam dat niet meer beweegt. Volgens getuigen schreeuwde Juraj racistische opmerkingen naar Henry voordat hij hem begon te slaan. Vier dagen na de aanval liet de officier van justitie Juraj gaan, omdat hij ‘niet gevaarlijk’ zou zijn. Pas na Henry’s dood, de volgende dag, heeft de politie Juraj weer opgepakt. Hij wordt beschuldigd van doodslag en kan tot twaalf jaar gevangenisstraf krijgen. Gelekte posts van Jurajs Facebookprofiel tonen onder andere een foto van een wit KKK-pak met het onderschrift: “Ku Klux Klan outfit not bad :)”.

Maar bijeenkomsten waarbij houten swastika’s in brand staan, of festivals waar fans de nazigroet brengen terwijl ze uit volle borst racistische teksten meezingen zijn niet de enige manifestaties van de steeds zichtbaardere aanwezigheid van neonazi’s in Oost-Europa.

Hoewel deze evolutie zowel in Polen als Slowakije, Hongarije en Tsjechië duidelijk zichtbaar is, worden de neonazi’s in de collectieve beeldvorming nog steeds afgeschilderd als exotische figuren in Wehrmachtuniformen. Paweł Dobrosielski, specialist in het Poolse discours over de Holocaust en het collectieve geheugen, noemt in een interview in het grootste Poolse dagblad Gazeta Wyborcza het gedrag van neonazi’s infantiel. ‘Deze praktijken, zoals het vieren van Hitlers geboortedag, worden ondernomen door jongens en meisjes, niet door volwassenen.’ Kornelia Sobczak, promovendus bij de afdeling Cultuurgeschiedenis en lid van Onderzoeksteam Holocaustherdenking, waarschuwt daarentegen dat de perceptie van neonazi’s als ‘bende idioten’ en ‘snotneuzen die de geschiedenis niet kennen’ de groep onderschat. ‘Het is een oud liedje dat we sinds 1989 herhalen’, schrijft ze in een artikel op het online platform www.gazeta.pl.

Er zitten trouwens tegenstrijdigheden in de kijk op neonazi’s in de maatschappij. ‘Aan de ene kant zien we deze groep als een marge van de samenleving, een soort exotisme, dus onderschatten we het probleem, stelt socioloog Jacek Kucharczyk. ‘Aan de andere kant genieten neonazi’s waardering voor hun patriottisme, familiewaarden en traditie.’ Kucharczyk waarschuwt: ‘Dat discours van traditionele waarden die beschermd moeten worden tegen Europa, de islam, vreemdelingen en liberalen is iets wat vele Poolse politieke partijen onderschrijven. Zo is het geen marginaal discours meer maar integendeel: het wordt herhaald door de meerderheid van media en politieke klasse.’

Dat was ook het geval in Slovakije waar de officier van justitie aanvankelijk niet erkende dat de aanval op Henry racistisch gemotiveerd was.

De groeiende invloed van neonazistische ideologie lijkt op een intrede van een Trojaans paard. De samenleving in Oost-Europa zal in tijden van groeiend populisme extra moeten letten op de gevaren van de neonazistische sentimenten.