Land betekent leven in Afrika. De meeste Afrikanen zijn afhankelijk van een stuk grond voor hun voedselvoorziening. Maar Chinese en Europese bedrijven kopen steeds vaker grote stukken land op van het continent. Daarom moet toegang tot land een mensenrecht worden, specifiek voor Afrika.
Dat vindt Joseph Saffa (32), expert op het gebied van landrechten in Afrika. Saffa komt zelf uit Sierra Leone. Hij studeerde in Ghana en Portugal en kwam uiteindelijk voor onderzoek naar Nederland. Saffa verdiepte zich afgelopen jaar voor mensenrechtenorganisatie Amnesty International in landrechten in Afrika. Deze maand studeerde hij af aan de universiteit van Minho (Portugal) met een scriptie over landrechten in Afrika.
Land grabbing door Europese en Chinese bedrijven komt steeds vaker voor in Afrika. Het zal voorlopig ook niet minder worden, vreest Saffa, want er is teveel geld mee gemoeid. Een van de problemen met het opkopen van land is dat het op een oneerlijke manier gebeurt. Saffa: ‘De koopcontracten die de bedrijven sluiten met de eigenaren van het land zijn er alleen op gericht om de bedrijven te beschermen. De oorspronkelijke bewoners worden benadeeld.’
Het opkopen van grond is niet het enige landrechtenprobleem in Afrika. Zo is land in veel gebieden traditioneel het eigendom van de man. Vrouwen bezitten meestal geen eigen land, waardoor ze afhankelijk blijven van mannen. Ook zijn er veel conflicten gerelateerd aan land op het continent, omdat er geen goede wetgeving bestaat over landbezit. Saffa: ‘Op veel plekken in Afrika bestaat er alleen het gewoonterecht. Mijn vader bezit bijvoorbeeld een stuk land in een dorpje in Sierra Leone, dat heeft hij van zijn vader gekregen. Hij is de eigenaar van dat stuk grond, maar hij heeft geen documenten om het te bewijzen.’ Betere wetgeving is nodig om duidelijkheid te krijgen over landbezit.
Een oplossing voor deze problemen is volgens Saffa toegang tot land uitroepen tot mensenrecht. ‘Alle mensenrechten komen uiteindelijk neer op de toegang tot land. Mensen hebben voedsel nodig. Waar komt dat voedsel vandaan? Van het land. Hetzelfde geldt voor drinkwater. Huisvesting is ook een mensenrechtenkwestie, maar waar bouw je je huis?’ Toch is de toegang tot land nog geen mensenrecht. Dat komt volgens Saffa omdat het vooral een interessant concept is voor Afrika en niet voor de westerse wereld, daar is land niet van direct levensbelang. Daarom zou het een specifiek mensenrecht moeten worden voor het Afrikaanse continent. Saffa is van mening dat mensenrechten niet universeel hoeven te zijn. ‘Sommige problemen zijn context gebonden. Daar moeten mensenrechten op inspelen.’
Als de toegang tot land een mensenrechtenzaak wordt heeft dat een positieve impact, verwacht Saffa. Dan komt het probleem op de internationale agenda. Europa oefent veel druk uit op Afrikaanse regeringen om zich aan mensenrechten te houden. ‘Overheden worden dan gedwongen om de wetgeving rondom landrechten te verbeteren.’
Het uitroepen van toegang tot land als mensenrecht is een taak van de Verenigde Naties (VN). Maar het onderwerp staat nog niet op hun agenda. Saffa verwacht ook niet dat dat snel zal gebeuren. Er moet eerst veel internationale commotie zijn over landrechten in Afrika, pas dan komt het op de agenda van de VN. Tot die tijd zijn er ook nog andere manieren om landrechten in Afrika te verbeteren, bijvoorbeeld lobby bij Afrikaanse regeringen door ontwikkelingsorganisaties.