Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Op 13 december 1998 reed Norbert Zongo vanuit de Burkinese hoofdstad Ouagadougou naar zijn boerderij. Het werk was gedaan, zijn krant was klaar, tijd voor de rust en de stilte van het platteland. In zijn Fourwheeldrive zaten ook Blaise Ilboudo, Ablassé Nikiéma en Emile Zongo, zijn broer.
Kogels van alle kanten
Een simpele asfaltweg door een ogenschijnlijk verlaten landschap. Struiken en bomen; savanne, zoals die bijna het hele land bedekt. Een recht stuk weg en…daar waren ze. Opgedoken uit het niets. Te laat om te remmen, te laat om te keren. Kogels van alle kanten. Zongo zijn wagen werd doorzeefd. Niemand overleefde het. Om bewijslast te vernietigen, werd de auto van binnen in brand gestoken. De lichamen verkoolden. De volgende dag leerde een geschokte natie het nieuws. Burkina Faso’s beroemdste onderzoeksjournalist was dood. ‘Auto-ongeluk’, zeiden de autoriteiten.
‘Militaire operatie’, concludeerde een vroeg onderzoek. En wees naar de gevonden patroonhulzen bij de auto, het kaliber van de gebruikte wapens en het feit dat er geen remsporen waren te zien. Voorbereiding, uitvoering, snelheid, precisie; dit was het werk van professionele killers. Vingers wezen direct naar de speciale presidentiële lijfwacht, die opereerde onder de beruchte afkorting RSP, Régiment de sécurité présidentielle.
“
Dit was het werk van professionele killers
Het was diezelfde RSP die Zongo aan het bestuderen was, na de mysterieuze dood van een zekere David Ouédraogo, bij leven de chauffeur van François Compaoré. Deze laatste was niemand minder dan de broer van president Blaise Compaoré. Zongo had vragen: wie was die David Ouédraogo precies en waarom moest hij dood? Wie voerde de moord uit? Hij verzamelde antwoorden. Gevaarlijke antwoorden, die dreigden de gewelddadige en corrupte praktijken van de Compaoré’s te onthullen. David was vermoord na eerst te zijn gemarteld door elementen van de RSP. Zongo, die zijn onderzoek publiceerde in zijn eigen krant, werd hun volgende klus.
Een echte luis in de pels
Norbert Zongo werd geboren in 1949. Hij was jarenlang leraar maar halverwege de jaren ’80 maakte hij de overstap, na een studie journalistiek in Togo. Hij begon bij de staatskrant Sidwaya maar raakte gefrustreerd door de beperkingen van het werken voor een spreekbuis. In 1993 waagde hij de sprong en begon met L’Indépendant. Van meet af aan een echte luis in de pels.
Het regime van de Compaoré’s was een raar beest. Het leek democratisch, maar in de praktijk werd het politieke leven gedomineerd door één familieclan. Er was geen keiharde repressie, de pers was redelijk vrij maar toch hield iedereen zich keurig aan de regels want …. wie over de schreef ging werd voorwerp van gerichte actie. Door de RSP. Zongo kende de risico’s maar vond het zijn heilige plicht mensen te informeren over wat er in hun land gebeurde.
“
Deze lamp gaat pas uit op de dag dat alles bekend zal zijn over de moord op de journalist Norbert Zongo
De Compaoré’s blokkeerden ieder verder onderzoek naar Zongo’s dood en wanbestuurden het land 27 jaar lang, met dank aan genereuze donorsteun, ook uit Nederland. Was onderzoek eigenlijk wel nodig? Alleen om te bevestigen wat iedereen allang wist. ‘Wij weten al jaren wie het waren,’ herhaalt Abdoulaye Diallo nog maar een keer. ‘De conclusies zijn helder’. Het was de RSP, in opdracht van de familie Compaoré. Diallo coördineert het Perscentrum Norbert Zongo, aan de rand van het centrum van Ouagadougou. In het centrum brandt al bijna twintig jaar een olielamp. Eronder staat een korte tekst: ‘Deze lamp gaat pas uit op de dag dat alles bekend zal zijn over de moord op de journalist Norbert Zongo’.
Zongo blijft hen achtervolgen
Rij van het perscentrum het centrum in en je ziet aan je linkerhand een groot plein, met in het midden een standbeeld van een eeuwige vlam. Place de la Nation, heet het officieel. Place de la Révolution, noemen de mensen het tegenwoordig. Dit was de plek waar de straatprotesten aanzwollen tot de volksopstand die de familie Compaoré in 2014 het land uitjoeg. Uit naam van Thomas Sankara, de verraden en vermoorde revolutionair en voor altijd een nationale held. Maar ook uit naam van Norbert Zongo. De Compaoré’s hadden zo vurig gehoopt dat de natie hem vergeten zou. Maar nee: Zongo blijft hen achtervolgen, zolang ze leven. Dat ondervond broer François onlangs, nadat hij nietsvermoedend in Abidjan op het vliegtuig was gestapt met bestemming Parijs.
Kelder vol menselijke botten
Grote vreugde in Burkina Faso toen op 29 oktober, precies drie jaar na die volksopstand, berichten binnenkwamen dat de politie François had opgepikt op het Charles de Gaulle vliegveld. Sinds mei loopt er een een internationaal arrestatiebevel tegen hem, vanwege de moord op Zongo en mogelijk andere dingen die hij op zijn kerfstok zou hebben. (Na de opstand waren er hardnekkige geruchten dat de kelder van zijn villa vol zou liggen met menselijke botten en andere overblijfselen van satanische rituelen.)
De vreugde zakte later in toen bekend werd dat hij weer op vrije voeten was maar geen toestemming had Frans grondgebied te verlaten. ‘Die zal wel ontsnappen’, klonk het aan de biertafels in Ouagadougou. Nou…misschien ook niet. Er is namelijk een kleine complicatie: op 13 november staat president Emmanuel Macron op de stoep bij zijn Burkinese ambtgenoot Roch Marc Christian Kaboré. Hoe zou Macron kunnen uitleggen dat François, gezocht door de autoriteiten in Ouagadougou, door zijn vingers is geglipt? En dat terwijl hij ook nog steun zoekt voor de Franse anti-terreuroperatie Barkhane, die hier vooral gezien wordt als een weinig effectieve neokoloniale bezettingsmacht. François kan dus zomaar vastgehouden en uitgeleverd worden. Het zou wat wezen…
“
De pers in Burkina Faso is de beste in Francofoon West-Afrika
Zongo’s oude krant is geen schaduw van wat het ooit was. Geen nood: andere publicaties, zoals L’Événement en Le Reporter hebben het werk overgenomen. Gemaakt door mensen die, zoals een redacteur het zei, ‘de school van Zongo’ hebben doorlopen. De pers in Burkina Faso is de beste in Francofoon West-Afrika. Franse kranten zouden ook nog weleens iets kunnen opsteken van onderzoeksjournalistiek, Made In Burkina Faso…
Een revolutie in zijn naam. Een excellente pers. En als het meezit ook nog gerechtigheid. Er was zowaar wat te vieren, deze tweede november.
