In de expositieruimte waan je je al snel in het poolgebied. Of het komt door de 99 verschillende woorden voor zee-ijs uit het Yupik zee-ijswoordenboek of de filmpjes van de Elfstedentocht, je vergeet dat je in hartje Leiden bent. Door de expositie heen staan interactieve barometers die je helpen je positie in het klimaatdebat te bepalen en deze door middel van een heuse klimaatquiz vergelijken met andere bezoekers. Zonder te oordelen. Dit is een wereldwijze expositie met vele gezichten die iedereen een stem en een toekomst gunt.
|
Foto: Museum Volkenkunde Leiden |
Winterwonderland
"Deze expositie laat zien dat klimaatverandering om mensen gaat", vertelt Herman de Boer. En dit is precies wat op toverachtige manier wordt overgebracht. In het pooltheater, waar de verlichting slechts bestaat uit poollicht, worden documentaires vertoond waarin de bewoners van Siberië, Alaska, Canada, Groenland en Sámpi (Lapland) vertellen over hun ervaringen met klimaatverandering. Hoewel de gevolgen verschillen per regio wordt overal waargenomen dat het warmer wordt, het ijs smelt waardoor jagen gevaarlijker is, sommige diersoorten verdwijnen en anderen verschijnen en er bomen groeien waar eerder geen boom te bekennen was. In Siberië zakken hele dorpen en wegen weg doordat de permafrost, de altijd bevroren onderlaag, smelt. Hierdoor komt ook methaangas vrij. Rendieren zijn ook de dupe. "Insecten die schadelijk voor hen zijn, overleven de warmere winters." In Lapland kunnen de rendieren door toenemende neerslag, die in ijs verandert, niet meer bij hun felbegeerde mos komen, waardoor ze kunstmatig bijgevoerd moeten worden.
|
Foto: Museum Volkenkunde Leiden |
Hulp van bovenaf?
De rendieren op Groenland hebben het geluk dat de Deense regering hun eigenaren bijstaat met subsidie om het mos te betalen, zodat ze bijgevoerd kunnen worden. Niet iedere regering is echter zo behulpzaam in het bijstaan van hun poolbewoners bij het verwerken voor de gevolgen van klimaatverandering. In Siberië vindt de vistrek plaats na de periode waarin er gevist mag worden. De overheid weigert de toegestane visperiode te veranderen. Hierdoor riskeren vissers een fikse boete als zij vissen wanneer de visstand het grootst is.
"De situatie in Sachalin is vreselijk", zegt de Boer. In Siberië worden de mensen ook geteisterd door andere problemen. Deze problemen zijn typerend voor een samenleving in overgang van een traditionele naar een moderne samenleving. "Veel jongeren trekken weg of plegen zelfmoord, ouderen drinken zich soms zelfs dood, de infrastructuur van de gezondheidszorg is totaal kapot. Mensen zijn erg teleurgesteld".
Klimaatverandering als potentiële werkgever
Hoe nijpend de situatie van deze mensen ook lijkt, dit is 'Koeweit op het ijs', zoals de Boer het noemt. En klimaatverandering heeft voor hen een kans op een betere toekomst in petto. Door klimaatverandering worden de havens van het gebied toegankelijker en dit geldt ook voor de kostbare grondstoffen die de regio rijk is, zoals olie en gas. Dit blijft niet onopgemerkt door zowel buitenlandse als Russische bedrijven, die grote winst maken door exploitatie van de streek. Arbeiders komen van heinde en verre. Niet alleen om een graantje méé te pikken maar ook om lokale banen ín te pikken. De inflatie in het gebied neemt toe door de welvarendheid van de arbeidsmigranten. De inwoners van Sachalin zijn dus op twee vlakken de klos.
|
Foto: Museum Volkenkunde Leiden |
Maar hulp komt uit onverwachte hoek. Oliegigant Shell pakt flink uit met een museum, een naaiatelier en een huskyfokkerij om weer leven in de inheemse economie en inheemse trots te blazen. Shell verleent soort microkrediet, waarbij leningen worden verschaft om mensen op gang te helpen maar ook een culturele identiteit te redden van de ondergang.
Verantwoord profetisch ondernemen
Ook moeder natuur lijkt de Arctische volken gunstig gezind. Door het smelten van het ijs en het opwarming van de wateren verschijnt de populaire kabeljauw in hun visnetten. Dit versterkt de instelling van veel poolbewoners over klimaatverandering: ze zijn er laconiek over want ze passen zich toch al eeuwen aan.
Ook de groei van toerisme lijkt een geluk bij een ongeluk. "Dit is niet schadelijk voor de natuur, want het is heel kleinschalig", zegt de Boer. Maar toch kijkt het Wereld Natuur Fonds alvast vooruit om de natuurlijke omgeving te beschermen tegen wat komen gaat. Nu de noordelijke ijszeeroute meer gebruikt gaat worden en commerciële activiteiten toenemen, neemt ook de kans op rampen en ongelukken toe, met ernstige vervuiling als gevolg.
|
Foto: Museum Volkenkunde Leiden |
Geopolitieke en interne conflicten
Op de vraag of deze nieuw te verwerven rijkdommen internationale conflicten met zich mee kunnen brengen, antwoordt Herman de Boer: "Dat kan zeker, er zijn grote belangen in het spel. Vooral Rusland, dat zich de laatste tijd profileert als een land waarmee niet te sollen valt, kan dit nog wel eens hard gaan spelen". Dit kan niet veel goeds betekenen voor de Arctische volken. "Het zijn makkelijke slachtoffers van dit landjepik. Dit zag je bijvoorbeeld in Canada waar de Inuit een verkeerde deal sloten door een groot stuk land af te staan aan de overheid in ruil voor een relatief klein bedrag".
Maar over het algemeen ziet de Boer vooral positieve gevolgen van klimaatverandering voor de poolbewoners. "Er bestaat al een overkoepelende organisatie die opkomt voor hun rechten. Ook wordt geprobeerd eerder gesloten nadelige deals terug te draaien". Het lijkt er dus op dat de bewoners van het Arctische gebied, net als de Nederlanders, de voeten wel droog gaan houden… of in ieder geval het hoofd boven water.
Museum Volkenkunde