Ontwikkelingssamenwerking door publiek-private partnerschappen wordt vaak bekritiseerd omdat het te veel op specifieke ziektes focust en te weinig op het verbeteren van gezondheidssystemen in het algemeen. Tegenwoordig ontwikkelen steeds meer partnerschappen programma’s die erop gericht zijn om het gezondheidssysteem te versterken. Ook Nederland doneert aan deze partnerschappen. Het is echter nog maar de vraag of deze programma’s wel écht een positieve ontwikkeling zijn voor gezondheidssystemen in ontwikkelingslanden. Renée de Jong onderzocht de effectiviteit van één van deze partnerschappen.
OnderzoekRenée de Jong deed voor haar master Global Health en stage bij Wemos onderzoek naar de aanpak van de Global Alliance for Vaccines and Immunisation (Gavi), en haar gezondheids-systeem-versterkende programma’s in Kenia, Zambia en Uganda. Voor dit onderzoek vergeleek zij verschillende gezondheidssysteem-versterkende aanpakken met elkaar door middel van expert-interviews en documentanalyse.
Vaccinaties en vertrouwen
Eén van deze partnerschappen is Gavi (Global Alliance for Vaccines and Immunisation). Gavi streeft naar betere, eerlijke vaccinatiedekking in lage-inkomenslanden, maar wordt daarin belemmerd door slecht functionerende gezondheidssystemen. Om deze barrière te overkomen, financiert Gavi programma’s die ze gezondheidssysteem-versterkend noemen, maar in de praktijk lijken deze programma’s toch vooral op vaccinaties te focussen. Zo financiert Gavi bijvoorbeeld een “gezondheidssysteem-versterkend programma” in Kenia met als doel de bevolking te overtuigen haar kinderen te laten vaccineren. Het is al twijfelachtig of dit gezondheidssysteem-versterkend genoemd mag worden, maar daarnaast kunnen lokale klinieken soms nog niet aan de nieuwe vraag naar vaccinaties voldoen, of moeten mensen ver reizen om de kliniek te bereiken. Als de vraag naar vaccinaties toeneemt terwijl het in de praktijk nog lastig blijkt kinderen te laten vaccineren, kan het vertrouwen in het gezondheidssysteem geschaad worden.
Bovendien, als een gezondheidsfaciliteit geen algemene zorg kan bieden, zoals het behandelen van abcessen of diabetes, kan dit er ook toe leiden dat mensen het gezondheidssysteem in het algemeen minder vertrouwen. Door dit gebrek aan vertrouwen zal men ook minder snel terugkomen naar een kliniek om kinderen te vaccineren. Dit geldt overigens niet alleen voor vaccinaties. Een expert stelde dat vrouwen soms niet terugkeren om in een lokale kliniek te bevallen, omdat zij zien dat de zorg daar nauwelijks beter is dan thuis. Alleen als gezondheidssystemen kunnen reageren op de behoeftes van de bevolking, kan het vertrouwen in het gezondheidssysteem groeien.
Wat is Gavi?The Global Alliance for Vaccines and Immunisation (Gavi), bestaat sinds 2000 met als doel om zoveel mogelijk kinderen wereldwijd te vaccineren. Gavi is een samenwerking tussen de farmaceutische industrie en donorlanden (een zogenaamd publiek-privaat partnerschap). Ontwikkelingslanden kunnen voorstellen schrijven voor programma’s om geld te ontvangen van Gavi. In eerste instantie richtte Gavi zich op het vaccineren van kinderen, maar sinds 2005 financiert Gavi ook programma’s die gericht op het versterken van het nationale gezondheidssysteem, op de voorwaarde dat zij bijdrage aan de vaccinatiedekking.
Het is dus onwaarschijnlijk dat Gavi’s “gezondheidssysteem-versterkende” programma’s deze situatie zullen verbeteren. Voor een publiek privaat-partnerschap als Gavi is het aantal gevaccineerde kinderen het belangrijkst. Dit houdt in dat de meeste programma’s investeren in snelle middelen om meer kinderen te vaccineren. Acties die niet zo snel resultaat kunnen bieden zijn dan ook minder interessant, maar kunnen op de lange termijn beter zijn voor het land zelf en voor het gezondheidssysteem binnen dit land. Daarnaast kunnen programma’s van Gavi negatieve effecten over het hoofd zien omdat programma’s alleen worden geëvalueerd op basis van de vaccinatiedekking, terwijl men eigenlijk zou moeten kijken naar de effecten op het systeem als geheel.
Alleen als gezondheidssystemen kunnen reageren op de behoeftes van de bevolking, kan het vertrouwen in het gezondheidssysteem groeien
Problematische machtsverdeling
De huidige machtsverdeling tussen organisaties zoals Gavi en de ontwikkelingslanden die geld ontvangen is ook problematisch. Gavi noemt haar programma’s “landgestuurd” omdat overheden de voorstellen schrijven in lijn met het nationale gezondheidsplan. Gavi heeft echter wel de macht om voorstellen af te keuren, waardoor landen deze moeten aanpassen en opnieuw indienen. Dit proces belast de ministeries van gezondheid en kost veel tijd. Bovendien, als alle organisaties voor ontwikkelingssamenwerking eisen dat gezondheidssysteem-versterkende programma’s ook in lijn zijn met hun korte-termijn- en ziekte-specifieke doelen (zoals vaccinaties in het geval van Gavi), dan blijft er beperkte ruimte over voor landen om werkelijk te investeren in de lange-termijn behoeftes van de bevolking (zoals basisgezondheidszorg).
Zolang landen geen gepast systeem hebben om geld te innen voor hun gezondheidssystemen (zoals een zorgverzekering of door belasting) en daardoor afhankelijk blijven van grote donoren zoals Gavi is het onwaarschijnlijk dat er echt iets verandert. Gavi focust nauwelijks op de financiering van het gezondheidssysteem, terwijl Gavi’s ambitie is dat landen gaan mee betalen aan vaccinaties, en uiteindelijk de vaccinatie programma’s volledig zelf betalen naarmate een land verder ontwikkelt.
Het versterken van gezondheidssystemen is een essentieel aspect van ontwikkelingssamenwerking
Kritisch blijven
In dit onderzoek is alleen gekeken naar programma’s die Gavi gezondheidssysteem-versterkend noemt in Kenia, Zambia en Uganda, maar uit andere onderzoeken is gebleken dat dezelfde problemen spelen in andere landen en bij andere organisaties die zich bezighouden met “gezondheidssysteem-versterkende” programma’s. De omvang van het probleem mag daarom niet worden onderschat.
Het versterken van gezondheidssystemen is een essentieel aspect van ontwikkelingssamenwerking. We moeten alleen wel kritisch blijven kijken naar de opzet van programma’s die zo genoemd worden om te verzekeren dat zij daadwerkelijk het gezondheidssysteem versterken.
Dit is een artikel in de scriptiereeks. OneWorld geeft afgestudeerden die een scriptie over duurzame ontwikkeling (of een thema daaraan gelieerd) hebben geschreven de gelegenheid een artikel te schrijven op basis van de scriptie. Het artikel wordt in overleg met de schrijver geredigeerd. Voorwaarde is dat de scriptie met minimaal een 8 is gewaardeerd.