PAX-directeur Rolien Sasse: ‘Wij spreken pas van vrede als die rechtvaardig is’

“Niemand is tegen vrede, maar wat doe je ervoor?” Het is een vraag die Rolien Sasse veel bezighoudt als directeur van PAX, de grootste vredesorganisatie van Nederland. Tegelijk weet ze als geen ander dat de term ‘vrede’ niet zo onomstreden is als die lijkt. Wereldleiders hebben elk zo hun eigen definitie, en dan vooral een die hen goed uitkomt. Is het vrede om je neer te leggen bij een bezetting, of om een deel van je land op te geven? Is het vreedzaam om méér wapens te sturen, of om met een dictator om tafel te gaan? “Je moet vrede concreet kunnen maken”, zegt Sasse. “Hoe ziet die eruit en hoe denk je die te bereiken?”

PAX staat wat dat betreft tussen twee kampen in: de organisatie is niet pacifistisch, maar wel kritisch op het idee dat wapens vrede kunnen brengen. De organisatie is vóór militaire steun aan Oekraïne en het versterken van de Europese defensiecapaciteit, maar óók voor zogeheten soft powers zoals diplomatie, dialoog en ontwikkelingssamenwerking. Daar heeft PAX zich altijd voor ingezet, maar zoals veel andere ngo’s heeft de organisatie te maken met grote bezuinigingen en een toenemende druk op alles waar de organisatie voor staat. Sasse: “Wij staan voor het voorkomen van oorlog, beschermen van burgers en bevorderen van inclusieve, vredige samenlevingen. Dat is onveranderd, maar we moeten alle zeilen bijzetten.”

Wapenhandel
Sasse trad in februari 2023 aan als directeur bij PAX, na een lange staat van dienst bij andere ngo’s zoals Oxfam en Simavi. Het was een jaar nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen. Plotseling stonden veiligheid en defensie weer hoog op de Europese agenda. De wapenindustrie werd uit het verdomhoekje gehaald na waarschuwingen voor de veiligheid van Europa en de kans op een cyberaanval in Nederland. Dat Trump zich nu naar Poetin beweegt, is de laatste druppel: Europa wil miljarden investeren in bewapening. Nederland is alleen nog niet om; een nipte meerderheid van de Tweede Kamer stemde tegen het ‘Herbewapen Europa’-programma.
 
Wat PAX daarvan vindt? “Wij hebben een dubbel standpunt”, zegt Sasse. “Ik vind het niet slim dat Nederland tegen het Europese plan stemt, want we moeten investeren in tegenmacht. Tegelijk vind ik de manier waarop dat nu gebeurt – door het puur militair aan te vliegen – onverstandig. Alleen maar wapens aankopen, is niet de oplossing. Je hebt sterke defensie nodig om je te beschermen tegen agressoren, maar uiteindelijk krijg je vrede en veiligheid door mensenrechten, samenwerking, ontwikkeling, dialoog en diplomatie. Ik zou zeggen: investeer daar minstens zoveel in. Maar op die soft powers wordt enorm bezuinigd, het wordt aan de kant geschoven als een irrelevant middel. Dat is heel gevaarlijk.”

Ook als het op Oekraïne aankomt is PAX vóór militaire steun, maar wel in combinatie met andere, diplomatieke middelen. Ze wijken daarin af van andere vredesorganisaties, die pleiten voor een totale stop op militaire steun. Dat heeft alles te maken met hun definitie van vrede. “Wij spreken pas van vrede als het een rechtvaardige vrede is, en voor iedereen. Ik heb veel mensen in Oekraïne gesproken, voor velen is hun grootste angst dat ze onder Russische onderdrukking komen; in de bezette gebieden zijn tienduizenden kinderen ontvoerd, mensen geëxecuteerd, ze mogen hun religie niet meer beoefenen, hun taal niet meer spreken. Onderdrukking zonder uitzicht op verandering, is geen vrede.”

Dat lijkt misschien tegenstrijdig met het feit dat PAX juist naam heeft gemaakt door – onder andere – te pleiten voor strengere regels voor de wapenindustrie. Dat doet PAX door te lobbyen voor naleving van het Wapenhandelsverdrag en met de jaarlijkse Eerlijke Geldwijzer, die beleggingen van banken beoordeelt. Ze werken regelmatig samen met de pacifistische actiegroep Stop Wapenhandel, zoals bij de petitie tegen een defensieverdrag met Israël. “Tegelijk zijn we vóór versterking van defensie in Europa en militaire steun aan Oekraïne. Wij zeggen wel: houd de wapenindustrie op zijn minst verantwoordelijk voor het type wapens dat ze produceren en of die worden gebruikt voor mensenrechtenschendingen.”

Soft powers

Hoe zou een andere, niet-militaire oplossing voor een oorlogsdreiging eruitzien? Volgens Sasse kan Europa om te beginnen breder kijken dan de NAVO om Rusland onder druk te zetten. “Met landen als China, India en Turkije zouden we veel meer kunnen samenwerken. Dan zul je alleen wel kritiek krijgen op je eigen Israëlbeleid.” Onder veel niet-westerse overheden heerst sinds de genocide in Gaza namelijk het idee dat ‘alle maskers zijn afgevallen’, zegt Sasse. Ze doelt op de dubbele standaard in het internationaal recht; dat recht lijkt voor Israël niet te gelden. “Dat er in VN-stemmingen minder internationale steun is om Rusland onder druk te zetten, heeft deels daarmee te maken. Er wordt sneller gezegd: welk internationaal recht? Als jullie ons niet komen helpen, waarom zouden wij jullie dan helpen?”

Verder zou Sasse graag zien dat er meer wordt geïnvesteerd in democratische bewegingen in landen waar conflict dreigt. Denk aan de massademonstraties in Servië en Georgië, of aan Bosnische organisaties die zich inzetten voor de rechten van minderheden en tegen haatzaaien. “Wij zouden hen heel graag steunen, maar daar is gewoon geen financiering voor te vinden. Dat is onbegrijpelijk. Er is een grote oorlogsdreiging in het westen van de Balkan; het herdenkingscentrum van de genocide in Srebrenica is om die reden zelfs gesloten. Je zou verwachten, nu er zoveel wordt gepraat over Europese veiligheid, dat we in zulke bewegingen willen investeren.”

Door de bezuinigingen van het nieuwe kabinet zullen nog meer projecten verdwijnen. Tot voor kort steunde PAX een aantal ngo’s die zich inzetten voor de democratie en tegen corruptie in Oekraïne; juist om ervoor te zorgen dat de democratie ook in oorlogstijd in leven blijft. Die financiering is weggevallen.

Volgens Sasse kunnen maatschappelijke organisaties het wereldwijd alleen redden door de krachten te bundelen. Dat gebeurt nu al, bijvoorbeeld in het gesprek tussen vijf ngo’s en premier Schoof over een ‘rode lijn’ in Gaza – die hij niet wilde stellen – en in de rechtszaak van PAX, Oxfam en The Rights Forum over de levering van reserve F35-onderdelen aan Israël. Tegelijk ziet Sasse ook dat er genoeg steun te halen valt uit onverwachtse hoek. “Ik weet dat er binnen Defensie steun is voor ons werk, omdat de mensen daar óók willen dat militaire middelen de last resort zijn. In het bedrijfsleven zijn er grote zorgen over de politieke wind, en we krijgen ook veel steun vanuit kerken. Dat is geen kleine beweging. Vrede en internationaal recht zijn geen ‘linkse hobby’, ze zijn voor iedereen belangrijk, daar ben ik van overtuigd.”