Iedereen migrant #5: Indische Nederlanders

Nuberg: “Ter gelegenheid van mijn moeders zestigste verjaardag maakte ik met mijn familie een reis door Indonesië. Het was voor mij de tweede keer dat ik de geboortegrond van mijn oma bezocht. Net als tijdens die eerste reis voelde ik direct een verbondenheid met het land. Ik herkende zoveel van mijn oma en haar zus. Na thuiskomst was ik ervan overtuigd dat ik hier meer mee moest gaan doen. Toen ben ik begonnen met het schrijven van een boek en ben ik ook met de blog gestart.”

De Indische identiteit wrong al in de koloniale tijd, stelt Lara Nuberg, want de ‘Indo’s’ kwamen voort uit verre van gelijkwaardige relaties. “Dat werd me nooit verteld. Ik ontdekte het pas toen ik onderzoek ging doen.” In haar eigen familiegeschiedenis stuitte ze rond 1900 op het schrijnende verhaal van haar betovergrootmoeder. “Zij was een njai, een concubine – veel Nederlandse mannen leefden samen met een Indonesische, maar trouwden niet. Mijn betovergrootvader erkende de kinderen die ze samen kregen, maar stuurde haar vervolgens weg. Ze heeft haar kinderen nooit meer gezien. Hij nam toen een nieuwe vrouw tot njai. De kinderen kregen ingepeperd dat ze niet met ‘het volk’ om mochten gaan, en zeker niet met moslims. Het denken in rassenscheiding is Indische Nederlanders met de paplepel ingegoten.”

“In Nederland kregen mijn ouders het pas echt zwaar”, zegt Nina Anthonijsz. “Mijn vaders diploma’s werden hier niet erkend, hoewel ze op Nederlandse scholen waren behaald. Hij moest dus onderaan beginnen, en belandde op de salarisadministratie van de GVB. Hij was heel serieus en had een keihard arbeidsethos. Dat werd door Hollanders gezien als slijmen. Toen hij werd gepromoveerd tot hoofd van de salarisadministratie kwamen de scheldpartijen: ‘Die bruine moet eruit.’ Op z’n 52^e werd hij afgekeurd vanwege hoge bloeddruk en hartproblemen.”

Een echte Indische gemeenschap was en is er niet, constateren zowel Anthonijsz als Nuberg. Waar hoor je dan wel bij als Indo? Anthonijsz: “Ik was altijd jaloers op mensen aan wie je het duidelijk kunt zien. Ik was een buitenbeentje in mijn familie, dat was niet leuk, ik hoorde eigenlijk nergens bij.”

Er bestaat wel nog altijd een tijdschrift voor Indische Nederlanders, Moesson, en de culturele-culinaire Pasar Malam (Indische avondmarkt) houdt de herinnering aan Nederlands-Indië levend.

De integratie van Indische Nederlanders moet niet misbruikt worden voor een politieke agenda, vindt Nuberg. “Het is niet eerlijk om hun integratie als voorbeeld te stellen aan andere groepen. Indische Nederlanders kregen hun Nederlanderschap vanaf de geboorte aangereikt, ze spraken Nederlands en waren christelijk. Daarnaast lijkt de Indische integratie voor de gemiddelde Nederlander wellicht een succesverhaal, maar er is een hoop voor opgeofferd. De eerste generatie heeft nauwelijks gesproken over hun lot, de tweede generatie is vaak zoekend geweest naar wie ze zijn. Binnenshuis Indisch, buitenshuis Nederlands. Je zou er haast schizofreen van worden.”

Nuberg: “Je moet er zelf naar op zoek gaan. De nationale Indië-herdenking krijgt nauwelijks aandacht. Sowieso zie ik die herdenking als een gemiste kans tot nationale reflectie. Op 15 augustus wordt de Japanse bezetting herdacht, maar daar staan we niet stil bij de rol die Nederland zelf heeft gespeeld in de kolonie. Ik zie die rol evengoed als een bezetting, waarbij Indonesië en zijn inwoners 350 jaar zijn gebruikt voor economisch gewin. Het zou mooi zijn als we die dubbelzinnigheid durven te erkennen.”

Dit artikel verscheen eerder op 19 december 2018.