Na mijn opleiding begon ik te werken als maatschappelijk werker in Den Haag, in de wijken Transvaal en Schilderswijk, waar de meeste inwoners migranten zijn, waaronder veel Koerden en Turken. Op een dag vroeg een collega of ik hem kon helpen met een Koerdische cliënte. Zij was verliefd geworden op een jongen, maar haar familie had haar uitgehuwelijkt aan een neef in Turkije. Weglopen of weigeren was geen optie. Dat zou haar dood kunnen betekenen, omdat zij dan de eer van de familie zou bezoedelen.
Nederland was dus niet zo modern en ruimdenkend als ik had gedacht. Ik was zeer teleurgesteld. Net als een hoop andere normen en waarden was het fenomeen ‘eer’ hiernaartoe gekomen. Ik besloot me te verdiepen in erekwesties omdat ze altijd pijnlijk zijn voor de betrokkenen en alleen maar verliezers kennen. Om van deze traditie af te komen was het nodig informatie over eer en erekwesties te vergaren en ze bespreekbaar te maken. Toen was er bijna niets over beschreven in Nederland. Ik sprak directe slachtoffers, maar ook daders en potentiële daders. Ook zij kunnen slachtoffer worden van de waarden en normen van hun cultuur en traditie. Niemand wordt geboren als dader, maar sommige tradities of normen van je cultuur kunnen een moordenaar van je maken.
Je leeft voor je eer
Het verhaal van Hassan maakte de meeste indruk op mij. Hassan had via een organisatie contact met mij gezocht. Hij was op jonge leeftijd gevlucht met zijn familie naar Nederland. Net als ik had hij een mooi beeld van Europa. Europa was het paradijs. Maar na twee jaar was het paradijs voor hem een hel geworden. Hassan moest van zijn familie en directe omgeving zijn zusje in de gaten houden, omdat ze zich niet gedroeg volgens de codes van hun tradities en cultuur. Hassan was een van haar broers en als man moest hij ervoor zorgen dat zijn zusje hun eer niet zou schaden. Elke keer als Hassan thuis was, hoorde hij van zijn ouders en broers dat kennissen zijn zusje hadden gezien zonder hoofddoek, dat ze te aantrekkelijk gekleed was of op het schoolplein stond te praten met jongens. Hassan probeerde een paar keer van school te veranderen, maar zonder succes. De codes van hun cultuur en traditie wogen zwaarder. ‘Je leeft voor je eer en als je geen eer hebt, waar leef je dan nog voor’, is een Turkse uitdrukking. Hassan doodde uiteindelijk zijn zusje.
Net als veel jongeren uit een collectivistische cultuur heeft Hassan van kinds af te horen gekregen dat hij de eer van zijn familie moet beschermen. Dat hij in de gaten moet houden dat zijn vrouwelijke familieleden leven volgens de normen van hun cultuur en traditie, die tenslotte belangrijker zijn dan de liefde voor de kinderen. Wat vooral krom was, is dat de eervolle Hassan na de dood van zijn zusje ineens werd beschouwd als een eerloze Hassan, als een moordenaar, erger, als de moordenaar van zijn zusje. Hij was geen held meer in de ogen van zijn familie en omgeving, maar een verwerpelijke moordenaar.
Het verhaal van Hassan heeft Celal opgetekend in een boek, ‘Het is je zusje.’ Lees hier het interview met Celal over zijn boek.
