Fidan Ekiz: ‘In Nederland mis ik wel eens de spanning, de drive’

In de VARA-documentaireserie 'De Pen & Het Zwaard' breekt Fidan Ekiz een lans voor strijders voor het vrije woord. 

“In Nederland is journalistiek niet zo heldhaftig. We leven in een werkende democratie en een rechtsstaat. Persvrijheid is zo vanzelfsprekend dat mensen zich nauwelijks afvragen waarom het belangrijk is. In Nederland heb je het recht om naar de waarheid te zoeken. Dat wordt in het algemeen gerespecteerd door overheidsinstanties. Je kunt gewoon informatie opvragen zonder dat je meteen wordt opgepakt. Overal ter wereld proberen journalisten de waarheid boven tafel te krijgen, maar in autoritaire regimes worden ze geweerd op persconferenties, bedreigd en soms zelfs fysiek aangevallen."

Moed

Tijdens het filmen van De Pen & Het Zwaard heb ik veel bijzondere mensen ontmoet. Jelena Milasjina die in Rusland het werk voortzet van de vermoorde Anna Politkovskaja en schrijft over Tsjetsjenië en mensenrechten. Ginna Morelo uit Colombia, die schreef over paramilitairen die land onteigenden van boerengezinnen. Een van haar bronnen is vermoord, samen met zijn hele familie. Hij wilde graag dat zij het verhaal bracht, maar ze vraagt zich nog steeds af of ze er goed aan heeft gedaan. En natuurlijk Turkije. Dat gaat me extra aan het hart, ook omdat ik daar als correspondent gezeten heb."

"De helft van de verhalen die we hebben gehoord is nog rauwer en schokkender dan die we in beeld hebben gebracht. Het ging mij vooral om de kracht en moed die journalisten hebben om door te gaan. Dat stemt mij nederig. Het zijn de last man standing, want heel veel journalisten worden ontslagen of laten zich censureren. Maar zij gaan door tot ze niet meer kunnen. Ze nemen het op waar ook de overheid of de politie het laten liggen. Dat getuigt van een moed en een idealisme waar ik stil van word."

Neutraal

"Elk jaar verschijnt er de persvrijheidsranglijst en dan lees je weer dat het in Noord-Korea en Eritrea heel slecht gesteld is. Maar pas als je mensen ziet van vlees en bloed, kun je je er wat bij voorstellen. Nederland staat op de barricades als Ebru Umar wordt opgepakt in Turkije. Dat is een teken dat Nederlanders het vrije woord echt wel belangrijk vinden. Ik hoop dat ze zich na het zien van deze serie ook meer betrokken voelen bij buitenlandse journalisten. Ik hoor van kijkers dat ze geschokt zijn door wat ze zien. Laten we onze stem hier ook horen voor journalisten daar. Meer stemmen maken meer geluid. Internationale aandacht geeft deze journalisten steun. Het geeft hun werk meer aanzien en erkenning."

"Ik heb tijdens mijn opleiding meegekregen dat je verschillende kanten van een zaak laat zien en het oordeel aan de kijker laat. De journalisten die ik heb ontmoet, staan op de barricades tegen onrecht.  Ik heb altijd geleerd dat activisme geen journalistiek is. Daarover had ik discussies met ze. Maar nu besef ik dat ze niet neutraal kunnen zijn. Zij doen het werk dat overheid en politie laten liggen."

"In Uganda was ik de crew steeds aan het bevragen of ik mocht ingrijpen in de werkelijkheid. Camerajournalist Ntenge Williams kon niet meer werken, omdat agenten zijn apparatuur hadden vernield. Ik nam een nieuwe camera voor hem mee. Daarmee zorgde ik ervoor dat hij zijn passie weer kon beoefenen, maar liep hij ook weer gevaar. Ik vroeg aan zijn vrouw of ze niet boos was op mij, maar ze weet ook dat dit is wat hij wil. En hij brengt er een gezinsinkomen van mee naar huis. Zonder camera heeft hij helemaal geen inkomsten. Maar toen voelde ik wel dat ik uit mijn eigen rol als neutrale journalist stapte."

Dilemma

"Sowieso ben ik daarin veranderd. Ik geef nu ook mijn mening op tv, bijvoorbeeld bij De Wereld Draait Door. Zeker als ik op tv ben, weet ik dat er allerlei reacties gaan komen. Daar zitten haatberichten bij, soms ook in de richting van ‘wacht maar tot ik je tegenkom’, maar verder valt het wel mee. Ik ben kritisch, maar ook genuanceerd. Mijn zoontje Ferran is nu tweeëneenhalf jaar oud. Een drukke peuter. Sinds hij er is, ben ik voorzichtiger geworden. Vroeger reisde ik naar Irak in oorlogstijd, tot angst van mijn ouders. Nu sta ik soms voor een dilemma."

"We zijn voor de documentaire niet naar de veiligste landen gereisd. In Colombia waren we in de havenstad Buenaventura, die staat bekend als heel onveilig. Daar zijn we gestopt met filmen toen bendes langsreden in busjes. Mijn criterium was steeds: ik moet veilig thuiskomen. Maar verder heb ik me niet laten tegenhouden. Hoewel, als ik geen kind had gehad, was ik zeker teruggegaan naar Colombia om meer reportages te maken. Ik voelde veel energie toen ik daar was."

"In Nederland mis ik nog wel eens de spanning, de drive. Door onze vrijheid en democratie, die ik koester, hebben we de luxe om ons druk te maken om glamour, celebrities en voetbalwedstrijden. We zijn af en toe wat luier en onverschilliger tegenover politiek, ik zelf ook, omdat we ons dat kunnen permitteren. Ik doe er zelf aan mee, maar ik vind het ook jammer. Op reis voelde ik het vak weer zoals het bedoeld is.”