Achtergrond

Extreemrechts op Twitter: wat doe je eraan?

Moet je extreemrechts op Twitter negeren, of ermee in debat gaan? Een dilemma voor gebruikers: discussie kan bijdragen aan de populariteit van extreemrechts, maar zonder tegengeluid worden extreme ideeën eerder genormaliseerd. Twitteraars zelf moeten zich afvragen: wat is het debat je waard?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Wat moet je doen om in twee dagen zesduizend bedreigingen te ontvangen, inclusief bedreigingen aan huis? Om opmerkingen te krijgen als: ‘Je mag blij wezen dat we je hierheen hebben gehaald, anders woonde je nog op een hutje’? Voor Sandra (51) was één Twitterbericht voldoende. Vijf jaar geleden benoemde ze dat HEMA, tegen de afspraak in, nog altijd producten met zwarte piet verkocht. Sandra is lid van BIJ1 Rotterdam en gebruikt Twitter al negen jaar om haar mening te delen over onderwerpen als racisme, klimaat en zwarte piet. Deze ervaring was een wake-up call: “Ik druk tegenwoordig héél makkelijk op de blokkeerfunctie. Ik ga de discussie niet meer aan.”

Extreemrechts, of alt-right, dat in essentie gelooft dat het ‘witte ras’ wordt bedreigd door personen van kleur, ervaart de laatste jaren een online opleving in Nederland. Onderzoek van De Groene Amsterdammer laat zien dat Twitter hier wel eens een flinke rol in kan spelen. Volgens het onderzoek vormt extreemrechts de meest dominante groep Nederlandse Twittergebruikers: zij beslaan 51 van de 100 ‘meest zichtbare’ accounts op Twitter. Dit zijn accounts die als ‘aanbevolen suggesties’ verschijnen voor gebruikers die geïnteresseerd zijn in politiek.

Hoe iemand in die lijst verschijnt? Door activiteit teweeg te brengen: dat is het winstmodel van sociale media. Elke re-tweet, elke reactie, elk stukje ‘ophef’ betekent meer activiteit, en indirect dus meer financiële winst voor Twitter, zo legt De Groene uit. In die zin lijkt ‘negeren’ de beste manier om extreemrechts klein te houden. Maar is dat niet hetzelfde als wegkijken, tegen beter weten in hopen dat het verdwijnt?

Dilemma voor gebruikers

Bharath Ganesh, docent aan de Rijksuniversiteit Groningen en gespecialiseerd in online haatcultuur, legt uit hoe extreemrechts profiteert van online discussies. “Extreemrechts is héél goed in het bespelen van de algoritmes van Twitter, op een manier dat hun boodschap zoveel mogelijk mensen bereikt. Onderdeel daarvan is om in te spelen op het winstmodel: hoe meer reacties een bericht teweegbrengt, hoe meer het wordt aanbevolen voor andere gebruikers.” Daarom verschijnen de meest provocerende gebruikers in de lijst van suggesties.

“Ik gun ze de kliks niet”, luidt Sandra’s redenering om de discussie te vermijden. Uit een discussie met extreemrechts, en zelfs een gematigd rechts geluid, is volgens haar nog nooit vooruitgang geboekt. “Ik ben daar best radicaal in geworden. Ik ga de discussie niet meer aan met iemand die mij niet als gelijkwaardig ziet.” Haar manier om een tegengeluid te laten horen, is door screenshots te maken van berichten die haat zaaien of leugens verspreiden. Deze deelt zij, plus commentaar, met haar eigen volgers.

Geen aandacht schenken, dan gaat het wel weg? Het ís al mainstream

Voor Nadia Bouras (37) is dat niet voldoende. Zij gelooft dat bij gebrek aan een luid weerwoord, steeds meer mensen zich laten overtuigen door extremistische ideeën. Bouras, onderzoeker en docent Geschiedenis aan de Universiteit Leiden, is een fervent Twitteraar en gebruikt het platform om bij te dragen aan het publieke debat. Volgens haar is het argument voor ‘negeren’ gebaseerd op de hoop dat extreemrechts klein blijft als je er maar niet te veel aandacht aan schenkt. “Maar het is al mainstream: ook in gevestigde media zie je toenemende racistische geluiden, in De Telegraaf neemt het zelfs extreme vormen aan. Ik voel me geroepen om daarop te reageren, om er een vergrootglas op te leggen: het ís niet marginaal.”

Gevaarlijke algoritmes

Hoe vindt die normalisering van extremisme plaats? Ganesh benadrukt dat sociale mediabedrijven verschillende algoritmes kennen. Het meest problematische, volgens hem, zijn de aanbevelingen op basis van eerdere activiteit; als je eenmaal een video of bericht hebt gezien met (licht) extremistische content, zul je er meer en meer van meekrijgen via aanbevolen accounts. Er kunnen zelfs specifieke berichten op je tijdlijn verschijnen doordat het platform, als een vorm van promotie, berichten plaatst van accounts die je weliswaar niet volgt, maar vergelijkbaar zijn met accounts die je wél volgt. Dit patroon geldt overigens niet alleen voor Twitter, ook YouTube staat erom bekend dat algoritmes hun gebruikers steeds verder in extremistische content ‘zuigen’.

Je valt al snel in een spiraal waarin extremisme wordt genormaliseerd

“Wie mensen of organisaties volgt met een neiging naar extreemrechts, zal dus snel in een spiraal terechtkomen waarin extremisme wordt genormaliseerd”, aldus Ganesh. “Andere gebruikers kunnen die spiraal iets doorbreken door een tegengeluid te laten horen.” Ook wetenschappelijk onderzoek geeft sterke aanwijzingen dat individuele gebruikers de kans hebben om normalisering tegen te gaan. Niet zozeer door in discussie te gaan met extreemrechts, maar door zich te richten op de doelgroep van extreemrechts. Bouras: “Ik heb niet de illusie dat de ideologie dankzij mij verdwijnt, maar ik wil dat het zogenaamde ‘redelijke midden’ een tegengeluid hoort. Met uitgesproken racisten ga ik daarom niet in discussie, maar met elk ander wel.”

Het nadeel? Bovenstaand onderzoek geeft aan dat wie zich uitspreekt tegen extreemrechts,  waarschijnlijk slachtoffer wordt van gecoördineerde haatreacties en bedreigingen. Ganesh: “Als iemand zich geroepen voelt om het tegen extreemrechts op te nemen op sociale media, be my guest. Maar weet dat je dan heel gerichte, persoonlijke aanvallen te verduren krijgt.” Het échte probleem is volgens hem dat Twitter niet is ontworpen voor een veilige discussie tussen gebruikers. “Die verantwoordelijkheid ligt bij het bedrijf.”

Wat doet Twitter zélf?

Als sociale media-bedrijven online haatcultuur willen tegengaan, kunnen ze kiezen uit grofweg twee tactieken. De één heeft bewezen effect, de andere tactiek brengt geld op. Ganesh: “De eerste optie is om alle accounts, en daarmee de netwerken van extremisten, te verwijderen. Dit deden ze toen IS nog een sterke online aanwezigheid had, en dat werkte. Hun propaganda op sociale media is vrijwel verdwenen. Dat de vrijheid van meningsuiting hierdoor iets werd ingeperkt, leverde geen boze reacties op.”

Als het op rechts-extremistische ideeën aankomt, proberen sociale media-bedrijven iets anders: ‘countermessenging’. Het bedrijf betaalt organisaties, zoals ngo’s of politieke organisaties, om een anti-extremistische boodschap te delen, en richten deze boodschap specifiek op gebruikers die neigen naar extremisme. Maar uit onderzoek blijkt: er is geen bewijs dat countermessenging werkt. Een mogelijke verklaring is dat ngo’s en politieke organisaties snel worden gewantrouwd; individuele gebruikers zouden daarom meer invloed hebben.

Waarom kiezen bedrijven dan toch voor deze tactiek? “Social media-bedrijven verdienen geld aan de discussie tussen extremisme en counterextremisme”, legt Ganesh uit. “En ze willen natuurlijk niet de reputatie aan ‘censuur’ te doen. De reden dat rechts-extremistische ideeën zich de afgelopen jaren zo hard hebben verspreid, is omdat er geen echte actie tegen is genomen. Individuele accounts worden wel eens gerapporteerd en verwijderd, maar dit gaat om gehele netwerken.”

‘Wegkijken is een luxe’

Volgens Bouras is er nóg een reden om je online uit te spreken: de optie ‘negeren’ is een privilege dat niet iedereen heeft. “Het gevaar van ‘negeren’ is dat we ook de slachtoffers van extreemrechts, mensen die worden aangevallen en gestigmatiseerd, gaan negeren. Realiseer je dat niet iedereen de luxe heeft om weg te kijken. Spreek je uit en kom voor elkaar op.”

Sandra heeft haar manieren om weliswaar niet de discussie aan te gaan, maar het fenomeen ook niet te negeren. Ze houdt extreemrechts wél in de gaten, om te weten welke informatie en ideeën er worden verspreid. Screenshots zijn haar manier om een tegengeluid te bieden zónder continu met persoonlijke aanvallen te moeten omgaan. Haar belangrijkste tip: “Bescherm jezelf. Maak bijvoorbeeld aparte lijsten waarin je alleen de berichten van betrouwbare bronnen ziet.”

Volgens Ganesh is de échte vraag er een voor social media-bedrijven. “Hebben ze het lef om geen ruimte te bieden aan ideologieën die mensen van kleur dehumaniseren? Of blijven ze er geld aan verdienen?”

Veel te weinig aandacht voor extreemrechtse haattaal

'De dader van El Paso vond zichzelf ook geen racist'

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons