Een moderne baby odyssee

Marlies Pilon en Sarah Haaij op onderzoek in de woelige wereld van verhuurbare baarmoeders.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
“Je bent niet getrouwd?” Over haar bril kijkt ze mij keurend aan. “Ja, dat is wel een probleem, Georgiërs zijn conservatief. Wij helpen alleen heteroseksuele, getrouwde wensouders”. Toch heeft de manager van het chique draagmoederbureau in Tbilisi nog wel wat alternatieve opties in petto; “In Sri Lanka zijn we net begonnen met scouten, dat is een mogelijkheid. Of Laos? Naar Rusland wil ik je niet sturen, die vrouwen roken en drinken teveel. Niet goed. Of wacht eens, wat dacht je van Mexico?” En dan, wenkbrauwen omhoog; “Cancun heeft een tropisch palmbomen strand!” Ik piep overdonderd dat dat dan misschien wel een goed idee is.
Welkom op de leren bank van een bemiddelingsbureau tussen wensouders en draagmoeders in Tbilisi, Georgië. Onvruchtbaar, of een partner van hetzelfde geslacht? Hier is dat geen belemmering voor de kinderwens. Verlangende wensouders met een goedgevulde portemonnee helpt een bureau als dit zo aan een draagmoeder; een vrouw die tegen betaling een baby voor je baart.
Commercieel draagmoederschap

Bij commercieel hoogtechnologisch draagmoederschap betalen de wensouders de draagmoeder om voor hen een baby te baren. De draagmoeder krijgt een eicel van de wensmoeder of een eiceldonor ingebracht, die in celcultuur via ivf bevrucht is door het sperma van de wensvader. Het kind is dus niet genetisch verbonden met de draagmoeder.

 

In Nederland en de meeste westerse landen is commercieel draagmoederschap verboden. Een vrouw zou niet uit geldnood een kind moeten dragen, zegt men hier. En bovendien, een kind is geen koopwaar. En dus gaan wensouders noodgedwongen de grens over, op zoek naar relatief goedkope landen, waar de regeltjes wat losser zijn. Zoals in Georgië.
De Staatscommissie Herijking Ouderschap maakt zich zorgen over het groeiend aantal koppels dat op deze manier een kinderwens in het buitenland vervult. Volgens het recente rapport ‘Kind en Ouderschap in de 21e eeuw’, dat de commissie eind 2016 publiceerde, is in veel landen ‘de draagmoeder volstrekt onvoldoende beschermd, is het onderscheid tussen draagmoederschap en kinderkoop niet scherp te maken en ligt zelfs kinderhandel op de loer.’ Volgens een woordvoerder van de Raad van de Kinderbescherming ‘zien we in de praktijk dat wensouders regels en wetten overtreden om hun eigen behoefte te bevredigen’

Een multi-miljarden industrie

Door de groeiende bezorgdheid over de draagmoeders, rechten van het kind en bijkomende schandalen door slechte regelgeving sloten landen als Nepal, India, Thailand en Mexico al hun deuren voor internationale wensouders. Maar de baby business, die de VN typeert als een ‘multi-miljarden industrie’, blijft op zoek naar nieuwe bestemmingen; landen waar de regelgeving schaars en de ethische grenzen flexibel zijn. En dus vliegen draagmoeders, wensouders, eicellen en embryo’s momenteel de wereld over, naar die landen waar (nog) geen verbod op commercieel draagmoederschap bestaat. Zoals Mexico, Georgië, Sri Lanka, Laos of Kenia.

Voor OneWorld duiken wij in deze bewegelijke en soms ongrijpbare wereld. Wij willen uitzoeken hoe de praktijk van de commerciële kinderwens eruit ziet. Daarom reizen we af naar twee draagmoeder hotspots: Zuidoost-Azië en de Kaukasus. En daar blijkt; de bescherming van draagmoeders -als ook wensouders en surrogaatbaby’s- is in deze pop-up industrie niet gegarandeerd.

Tbilisi baby

In Georgië kost het hele pakket – van ivf tot voldragen baby – 36.900 dollar. “Goedkoper vind je het echt nergens”, aldus de manager van het bemiddelingsbureau in Tbilisi. Het unique selling point van Georgië als draagmoederhotspot: de wensouders worden automatisch gezien als de juridische ouders van de baby. Dit in tegenstelling tot bijna alle andere landen, waaronder Nederland, waar de draagmoeder de juridische ouder is.
Tbilisi
TbilisiBeeld: Marlies Pilon
Dat de baby die zij in haar buik droeg waarschijnlijk nooit van haar bestaan af zal weten, kan Milena (niet haar echte naam) niet zoveel schelen. “Mijn lichaam is een soort doorgeefluik”, zegt ze, verlegen peuterend aan de mouwen van haar wollen truitje. Buiten haar grauwe appartement kleurt een sneeuwstorm de hoofdstad wit. “Ik bleef tegen mezelf zeggen dat ik geen emotie mocht voelen. Ik zat financieel aan de grond, anders had ik dit nooit gedaan.” Van de 12.00 dollar die zij voor het baren van de laatste baby ontving gaat ze een eigen winkeltje openen.

Jonge vrouwen tussen de 21 en 37 jaar worden door bemiddelingsbureaus gerekruteerd om kinderloze koppels het ‘grootste cadeau van hun leven’ te geven. Zoals het sms’je hieronder, dat bemiddelingsbureau New Life naar potentiële draagmoeders stuurt; ‘Wees barmhartig, help kinderloze koppels, wordt draagmoeder en ontvang een compensatie van 13,200 dollar’, staat er in het Georgisch te lezen. Met daarbij een telefoonnummer van het bureau.

Een juridisch mijnenveld

In landen als Oekraïne en Georgië is op de geboorteakte van de surrogaatbaby geen spoor van de eiceldonor en draagmoeder te bekennen. Dit bijt met de Nederlandse regelgeving. Op de website van de Rijksoverheid valt te lezen dat sommige landen ‘..de wensouders direct als juridische ouders erkennen. Dit is in strijd met de Nederlandse wet, waarin staat dat de draagmoeder de juridische moeder is. Als de wensouder daarna bij de ambassade een Nederlands paspoort aanvraagt voor het kind, wordt deze aanvraag afgewezen. Het kind kan dan dus niet naar Nederland reizen’. Als wij een juriste van de Boorder Schoots familierechtadvocaten vragen om een reactie zegt deze dat de juridische onduidelijkheid voor veel stellen ‘te weinig garanties geeft’. Zij concludeert dat duidelijke wetgeving ontbreekt.

Milana baarde drie baby’s, voor wensouders uit Scandinavië en Israël. Eigenlijk wil ze nog een keer maar omdat ze nu 34 is, kiest het bemiddelingsbureau liever een jongere draagmoeder. Keuze genoeg in het post-sovjetland, waar armlastige vrouwen in de rij staan om tegen betaling een kind te baren. Georgië is niet de enige plek waar vrouwen op deze manier hun armoede bestrijden. Amerika is een populaire optie, maar erg duur; meer dan 75.000 dollar. En daarom trekken veel stellen, waaronder homoseksuele koppels die op de Kaukasus niet welkom zijn, naar Zuidoost-Azië. Daar liggen de prijzen rond de 40.000 dollar.

Schone Schijn

In Azië is de baby business constant in beweging. Waar Thailand in 2014 nog de plek was voor een draagmoederbaby; besloot het land in 2015 niet langer ‘de baarmoeder van de wereld’ te willen zijn. Het zoveelste schandaal werd de autoriteiten te veel; dit keer ging het om baby Carmen die door haar draagmoeder niet werd afgestaan aan een homokoppel. Met het verbod op draagmoederschap in Thailand, wordt het boeddhistische buurland, Cambodja, ineens de plek voor een draagmoeder baby. Wanneer wij er zijn, is het heet in de hoofdstad Phnom Penh. Het stof van langsrijdende auto’s plakt in onze wimpers. Vanaf een theehuis in de openlucht houden mijn tolk en ik de vruchtbaarheidskliniek Fertility Clinic Cambodia aan de overkant van de straat in de gaten.
vruchtbaarheidskliniek
vruchtbaarheidskliniek Fertility Clinic CambodiaBeeld: Phnom Penh Post

Ik kan alles voor je regelen, de papieren, paspoorten
alles.

Een dag geleden ben ik daar nog naar binnen gegaan. De schuifdeuren geven toegang tot een verrassend klinische wereld met internationale specialisten en gekoelde frisdrankautomaten. “Wij verzekeren u dat wij geen commercieel draagmoederschap aanbieden of ondersteunen. Er is namelijk ook hier een verbod in de maak”, drukte de PR-dame, Seng Theany, mij daar op het hart. In alle vijf volgende klinieken die ik bezoek wacht mij precies hetzelfde antwoord. Nu zitten we buiten en gebeurt er niet veel. Net als ik besluit om dan maar te gaan, zet de uitbater van het standje een bord met gefrituurde visjes voor. “Die man daar, bij de boom”, knikt hij, “Die komt hier vaak met meisjes uit de provincie die betaald krijgen om zwanger te worden voor buitenlanders.”

De kinderwens blijft toch bestaan

De man blijkt een broker voor het wereldwijd opererende surrogaat bureau New Life. Als bemiddelaar ronselt hij jonge Cambodjaanse vrouwen om draagmoeder te worden, voor ongeveer 10.000 dollar.

In eerste instantie is hij ongemakkelijk. “Ik ben nog nooit zo rechtstreeks benaderd”, zegt hij nerveus. Maar dan komt hij ter zake. Hij zegt dat hij genoeg meisjes kent en schept zelfs op over ‘zijn tientallen zwangerschappen’. “Ik kan alles voor je regelen, de papieren, paspoorten alles.”

De volgende dag stelt de bemiddelaar ons voor aan de 26-jarige Dara, die dolgraag draagmoeder zegt te willen worden. Ze komt uit een verarmde regio net buiten de hoofdstad. “Ik ben een alleenstaande moeder met een baan in een textielfabriek”, verklaart ze haar wens. “Deze deal zou mijn leven kunnen veranderen.”

Illustratie Ruth Govearts
Beeld: Illustratie Ruth Govearts ©
Dara en de bemiddelaar maken zich geen zorgen, ook al kent Cambodja sinds november een tijdelijk draagmoeder verbod. “Een kinderwens blijft toch bestaan.”

Een gestrande droom

Hoe vurig die wens kan zijn, bewijzen de Amerikaanse Pravit en zijn man. Zij belandden medio 2016 in Cambodja. Hun reis om de wereld naar een baby kent na twee jaar tijd nog altijd geen happy end.

“In India en Thailand volgden schandalen en verboden elkaar op, in Mexico bleek de draagmoeder kliniek nauw verbonden met de drugswereld en in Nepal werd ons sperma vastgehouden door corrupte douaneambtenaren”, vertelt Pravit moedeloos.

De industrie verplaatst zich naar plekken zonder
regelgeving

Maar nu is in Cambodja de baby-odyssee voor een vijfde keer gestrand; de regering heeft met het tijdelijke verbod aangekondigd eerst uit te willen zoeken of in deze plotsklaps verschenen industrie geen sprake is van illegale praktijken en ‘mensenhandel’.

Een anonieme eigenaar van een draagmoederbemiddelingsbureau vertelt ons hoe het verbod in Cambodja een schok teweeg bracht voor hem en zijn klanten; ‘We wisten dat het zou gebeuren, maar niet dat het zo plotsklaps en nietsontziend zou zijn.’

‘Liever reguleren’

Dat ook Cambodja nu aan een verbod werkt, viel volgens Sam Everingham, oprichter van Families Through Surrogacy, een Australische organisatie die wensouders informeert, te verwachten. “De industrie verplaatst zich naar plekken zonder regelgeving. Cambodja is arm en cultureel totaal onbekend met draagmoederschap; dat maakt iedereen kwetsbaar, wensouders en draagmoeders.” Volgens Everingham, hoef je maar naar het verleden van de regio te kijken om die kwetsbaarheid te zien; “Ouders die het kind niet op komen halen, een ziek kind achterlaten, niet betalen wat er is afgesproken, of medische zorg die te kort schiet. ”

Zelf vader van twee in India geboren draagmoeder kinderen, zou hij willen dat de praktijk werd gereguleerd zodat koppels niet ‘gedwongen zijn’ om overzee hun kinderwens te realiseren. En die overzee-industrie is grenzeloos. Zo ontdekten wij in Thailand dat vrouwen, ondanks het verbod, nog altijd hun baarmoeders aan westerse stellen verhuren. We spraken de Thaise Nalinee, die voor Singaporese wensouders in Moskou beviel. En de 24-jarige Poy, die naar Cambodja werd gevlogen voor een keizersnee. “Ik had zelf geen idee dat ik zo een verbod omzeilde”, zegt deze.

De draagmoeders die wij kennen hebben een
gemarginaliseerde positie in de samenleving.

Sinds begin 2017 adverteren bemiddelingsbureaus in ZuidoostAzië alweer met de volgende plek: Laos waar vrouwen uit buurlanden naartoe kunnen worden gevlogen voor ivf, om vervolgens in Singapore te bevallen. Deze nieuwe vormen vallen onder de noemer hybride draagmoederschap. Om maatschappelijke, fisscale en/of juridische problemen te omzeilen, kiezen bemiddelingsbureau’s een combinatie van landen die hen gunstig gezind zijn.
oneworld animatie

Kwetsbaar voor uitbuiting

Is het in deze bewegelijke pop-up industrie, gebouwd op wensouderdromen, wel mogelijk om de draagmoeder te beschermen? “De draagmoeders die wij kennen hebben een gemarginaliseerde positie in de samenleving. Het zijn bijna altijd arme, alleenstaande moeders”, vertelt directrice Nato Shavlakadze van het Anti Violence Network Georgia (AVNG) op een koude winterochtend op het kantoor in Tbilisi. “Dat maakt hen kwetsbaar. De privé-klinieken bepalen de regels, die hebben enkel een winstoogmerk. Ik hoor over wanbetalingen en misstanden. Op deze manier kan het niet door gaan.”

Shavlakadze’s organisatie is de enige in het land die informatie en legaal advies aan de draagmoeders geeft. “Als ze erom vragen, en dat gebeurt maar zelden”. Een van de weinige vrouwenrechtenorganisaties in het land, is het mede dankzij AVNG dat Georgië in 2006 huiselijk geweld wettelijk strafbaar maakte.

Er zijn geen regels die hen wettelijk beschermen
tegen mogelijke uitbuiting

Het is veelzeggend dat het enige adviesuur voor draagmoeders in heel Georgië eigenlijk bij toeval is ontstaan. De slachtoffers van huiselijk geweld die in een van de shelters van AVNG in de hoofdstad Tbilisi op krachten kunnen komen, zijn vaak verstoten van huis en haard . “Nadat ze zijn aangesterkt in de shelter rollen ze vaak zo het draagmoederschap in. Soms vragen ze ons dan om juridische bijstand”, zegt Shavlakadze. “Ze hebben niemand anders om heen te gaan”.

Helemaal van de kaart

Ze heeft net telefonisch contact gehad met een radeloze draagmoeder die niet uitbetaalt krijgt voor het dragen van een baby voor een Joods koppel. “Ze is echt helemaal van de kaart”, vertelt de kordate directrice. “De wensouders claimen dat de baby twee weken na de geboorte is overleden, en willen haar niet betalen. Maar bewijs willen ze niet geven”. AVNG kijkt nu wat er juridisch gezien nog valt te redden.

Zij kan niet op haar beslissing terugkomen, en kan de
zwangerschap niet naar eigen inzicht inrichten.

“Gedwongen draagmoederschap wordt in het Wetboek van Strafrecht niet expliciet beschreven als een vorm van mensenhandel, maar kan worden beschouwd als een vorm van gedwongen dienstverlening”. Dit schrijft de Nationale Rapporteur in een rapport van 2012 over de mogelijke link tussen mensenhandel en commercieel draagmoederschap. “Er is sprake van gedwongen dienstverlening wanneer de draagmoeder alle financiële risico’s en gezondheidsrisico’s draagt. Als zij niet op haar beslissing terug kan komen en de zwangerschap niet naar eigen inzicht in kan richten, is sprake van dwang”.

Als we die laatste twee factoren die volgens de Nationale Rapporteur duiden op dwang tegen het licht houden, is duidelijk in wat voor een penibele situatie de draagmoeder wettelijk zit. Zij kan niet op haar beslissing terugkomen, en kan de zwangerschap niet naar eigen inzicht inrichten.

Graffiti. Flickr CC Malikeer
Beeld: Graffiti. Flickr CC Malikeer
Want een Georgisch draagmoedercontract dat we onder ogen krijgen, ontdekken we dat de draagmoeder weinig bescherming van de wet geniet. “Een van de dingen die opvalt is dat het contract nooit op initiatief van de draagmoeder kan worden opgezegd” licht een juriste van De Boorder Schoots familierechtadvocaten toe in reactie op het contract. “Daaruit zou je kunnen afleiden dat de wensouders dat dus wel kunnen.” Ook opvallend; “De draagmoeder heeft zelf geen rechten over het al dan niet afbreken van de zwangerschap”

 

In veel contracten draagt de draagmoeder haar recht op abortus contractueel over aan de wensouders. Die beslissen dan over het leven in haar baarmoeder. Zoals te lezen is in dit voorbeeldcontract op de website ‘All about Surrogate; an online community of Surrogate Mothers, Intended Parents and Egg donors that is built by the members, for the members’. Daarin staat; ‘Als de foetus door een onafhankelijke arts gediagnosticeerd wordt als zijnde fysiek of psychologisch abnormaal, ligt de keuze om de zwangerschap te beëindigen exclusief bij de genetische vader en wensmoeder’

‘Abduction’

Wij ontdekken dat het gebruikelijk is dat wensouders
voor ‘abduction’ mogen kiezen, een bedekte term voor
abortus

Om de kans op zwangerschap te vergroten, kiezen wensouders vaak voor het plaatsen van meerdere embryo’s Draagmoedercontracten bespreken daarom ook wat er gaat gebeuren als de draagmoeder zwanger blijkt van bijvoorbeeld een drieling. Wij ontdekken dat het gebruikelijk is dat wensouders voor ‘abduction’ mogen kiezen, een bedekte term voor abortus. Als meerdere embryo’s vrucht schieten, kunnen wensouders ervoor kiezen embryo’s te laten aborteren. Al gaan draagmoeders daar soms tegen in.

Ook Ekaterine Skhiladze, Public Defender van Georgië maakt zich grote zorgen over het gebrek aan bescherming en regelgeving voor de draagmoeders. “Er zijn geen regels die hen wettelijk beschermen tegen mogelijke uitbuiting, de hele industrie is ongereguleerd”.

Ze zegt wel dat de Georgische overheid wetsvoorstellen op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (waaronder draagmoederschap) overweegt. “Hoewel ze dat al meer dan een jaar doen; prioriteit lijkt het niet te hebben”. Onder andere de Nationale Rapporteur, een meerderheid aan stemmen binnen de EU, en de UNFPA dringen er bij Georgië op aan de draagmoederbusiness te beteugelen.

De draagmoeder wereld draait door

Mensen gaan nu eenmaal op zoek naar manieren om
aan kinderen te komen

Ook in Cambodja wordt de kwetsbaarheid van draagmoeders nu pijnlijk duidelijk. Door het plotselinge verbod lopen daar momenteel zwangere draagmoeders rond. De bemiddelingsbureaus geven toe dat het niet zeker is of die baby’s straks wel door hun klanten kunnen worden opgehaald.

De commerciële spelers in de draagmoederindustrie verdienen dik aan de miljarden-business. En tot nu toe zijn het niet zij, maar de wensouders en draagmoeders die de lasten dragen.

Het rapport van de Commissie Herijking Ouderschap van december 2016 ‘wil dat er een wettelijke regeling komt, die garandeert dat het traject van draagmoederschap zorgvuldig verloopt, met respect voor de menselijke waardigheid van het kind en van de draagmoeder’ Ook is het van belang dat ‘de draagmoeder onafhankelijk wordt voorgelicht over psychologische en juridische gevolgen van het draagmoederschap.’

 

Of over een paar jaar in Nederland?

Wie weet kunnen wensouders in de toekomst wel terecht in Nederland. Mirjam Schoots, van De Boorder Schoots Familierechtadvocaten verwacht dat de wetgeving in Nederland op het gebied van draagmoederschap in de toekomst verruimd zal worden. ‘Dat is ook wat de Staatscommissie Herijking ouderschap adviseert’. Volgens Schoots is er op de lange duur ook geen houden aan de huidige situatie; ‘mensen gaan nu eenmaal op zoek naar manieren om aan kinderen te komen; dan kunnen we dat beter juridisch goed en veilig organiseren.’ Afgelopen maart 2017 liet het VU medisch centrum weten dat het de opties voor draagmoederschap voor homostellen in Nederland bekijkt.

En zo leert onze duik in de draagmoeder wereld ons; de karavaan van wensouders, draagmoeders, ei- en zaadcellen, embryo’s, bemiddelingsbureaus en brokers die over de wereldkaart trekt, op zoek naar de mazen van de wet, komt voorlopig niet tot een halt. De vraag neemt toe, de bewegingsvrijheid neemt af. En de roep om regulatie wordt steeds luider.

En de Amerikaanse Pravit en zijn man, wier vijfde poging onlangs mislukte in Cambodja? Hun kinderwens is nog springlevend. Ondanks alle uitdagingen geven zij de droom niet op. Wie weet lukt het hen wel in één van de nieuwste bestemmingen van 2017; het communistische Laos, of homofobe Kenia.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons