Dit jaar vieren we vijfenzeventig jaar Bevrijding. De feesten en bijeenkomsten zijn grotendeels afgelast of aangepast. De Dodenherdenking op de Dam ging door, maar zonder publiek. Het Koninklijk echtpaar legde een krans en media deden verslag. De officiële dans was extra zichtbaar zonder mensen op de Dam. De twee minuten stilte voelden anders aan. Het was al stil in de stad. De stilte van afwezigheid was niet dezelfde als de bewuste stilte die door honderden mensen wordt gecreëerd.
“Grote bedrijven ontvangen overheidssteun, terwijl de werkende klasse doorbuffelt
Grote bedrijven zoals KLM en Booking.com vragen overheidssteun, terwijl de werkende klasse doorbuffelt. De kunst- en cultuursector valt nog verder om, sekswerkers mogen hun ‘contactberoep’ niet uitvoeren maar komen zelden in aanmerking voor financiële steun, hotels staan liever leeg dan dat ze als huisvesting dienen, vluchtelingen worden nog altijd aan de grens geweigerd en de politie deelt boetes uit terwijl mensen nauwelijks in staat zijn om de huur te betalen. Normaal is misschien niet zo normaal.
Non-violence vs. nonviolence
“De individualistische ideologie die ons leven beheerst, moet worden ontwricht
Het nastreven van nonviolence is dus zeer ingrijpend: de individualistische ideologie die ons leven beheerst, moet daarvoor worden ontwricht. Je kunt niet langer steunen op de bekende structuren die veiligheid zouden garanderen.
Wie nonviolence praktiseert en een opstootje ziet, belt geen 112. Wie nonviolence praktiseert en als homostel wordt uitgescholden, belt niet naar Roze in Blauw. Want de politie keert zich niet tegen geweld. De politie gebruikt intimidatie en (de dreiging van) geweld om één standaard van goed gedrag af te dwingen. Wie zich daar niet aan houdt, wordt uit het collectief verstoten.
Het einde van de gevangenis
Deze maatregelen worden evengoed als een individuele straf opgelegd. Zo’n straf wordt als rechtvaardig gezien: wie leed veroorzaakt, moet daarvoor boeten. De nonviolence aanpak richt zich echter niet op vergelding, maar op zorg en heling. En omdat een persoon nooit losstaat van de omgeving en gemeenschap, verdienen alle betrokkenen heling.
“De nonviolence aanpak richt zich niet op vergelding, maar op zorg en heling
We spreken van rechtvaardigheid wanneer er een dader is aangewezen, opgepakt en veroordeeld. Ook in het geval van meerdere daders krijgt ieder een individueel proces. Er is pijn, onvrede en verdriet over de nazi’s en collaborateurs die vrijuit gingen na de oorlog, die zich vermomden en elders een nieuw leven begonnen. Een nieuwe woonplaats, een nieuwe naam, publiek een andere moraal. Die onvrede is begrijpelijk. Woede en verdriet en pijn over onrecht zijn eigenlijk altijd begrijpelijk en verdienen een centrale plek in onze maatschappij – juist meer dan nu het geval is. Maar met welke middelen we die woede stillen, verdient discussie.
De banaliteit van het kwaad
Eichmann werd ter dood veroordeeld. Normaal gesproken was Arendt geen voorstander van de doodstraf, maar nu vond ze het passend. Eichmann was eigenlijk al doods. Het ontbrak hem, stelde Arendt, aan het menselijk vermogen om te fantaseren. Eichmann verdedigde zich door te zeggen dat hij niet anders kon, hij deed gewoon zijn werk. Hij kon geen ‘nee’ of weigering uiten, omdat hij zich niets anders kon indenken dan een voortzetting van de huidige zaken.
Voor de vele slachtoffers die de zaak volgden, was het erg pijnlijk dat Eichmann geen verantwoordelijkheid nam voor zijn daden. Misschien was het voor de persoon Eichmann nooit mogelijk geweest om berouw te tonen, maar in de Prison Abolition-beweging wordt voorgesteld om de directe link tussen schuld en straf te doorbreken. In het huidige bestel is een schuldbekentenis vrijwel altijd gekoppeld aan straf.
“Berouw en verantwoordelijkheid zijn makkelijker op te pakken als deze niet aan straf gekoppeld zijn
Waar ons huidige rechtssysteem bescherming belooft door de dader buiten de maatschappij te plaatsen, gaan nonviolence-activisten ervan uit dat het collectief niet te breken is. In plaats van te worden buitengesloten, blijf je opgenomen in het collectief – je spreekt verplichtingen en verantwoordelijkheden uit naar de mensen om je heen, inclusief de slachtoffers. Je wordt niet aangespoord door meldingsplicht of de dreiging van autoriteiten, maar door de aanwezigheid van gemeenschap.
Een oefening in verbeelding
Herdenken is behalve een erkenning van pijnlijke feiten en verhalen, ook een oefening in verbeelding: we stellen ons iets voor wat niet in het heden plaatsvindt. Hoe zouden we ons nu een nieuw begin voorstellen? Hadden we de staat Israël willen stichten, hadden we niet een ander idee van veiligheid willen bieden? Hadden we dekolonisatie zonder herstelbetaling en herverdeling rechtvaardig gevonden? Zouden we oorlogsmisdadigers weer isoleren of zouden we hen meer als één van ons willen zien, wetend dat we allemaal met elkaar verbonden zijn en elkaars beslissingen en daden mede (on)mogelijk maken?
“Bevrijding is niet hetzelfde als vrij
Dit essay is geschreven op uitnodiging van het Amsterdams 4 & 5 mei comité.
