Links: Anousha Nzume (1969, Rusland) is actrice, presentator en auteur. Ze is medeoprichter van Dipsaus, een tweewekelijkse podcast door en voor vrouwen van kleur. Rechts: Olave Nduwanje (1984, Burundi) is feminist, jurist, activist en politicus. Dit jaar doet ze mee aan de Gemeenteraadsverkiezingen voor de Haagse Stadspartij. Beeld: Hardwich Rosebel

De diversiteit van Zwart, cultuur en biologie

Bij de boekpresentatie van Zwart werd meteen duidelijk wat racisme constant uitvlakt: de gigantische diversiteit die schuilgaat achter eenduidige identiteiten.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Afgelopen vrijdag werd het boek Zwart gepresenteerd, een bundel van Nederlandstalige schrijvers met wortels in sub-Saharaans Afrika. Ebissé Rouw en Vamba Sherif brachten een getalenteerde groep schrijvers samen in het boek, en op het podium.

Ik zag en hoorde bij de presentatie een grote verscheidenheid aan Afro-Europese mensen, ieder met hun eigen perspectief. Niet de vooral Surinaams-Nederlandse monoliet die in het publieke discours vaak van de zwarte identiteit wordt gemaakt, maar juist het onderlinge verschil werd hier benadrukt. Afrika is geen eenduidig land, maar een veelzijdig continent, en de persoonlijke achtergrond van iedere schrijver gaf hun verhaal vorm.

Ondanks al die diversiteit was er een verbindende rode draad: de zwarte identiteit, gevormd door het feit dat iedere schrijver zich constant tot witheid moet verhouden zodra zij in Europa leven. “Ik werd pas zwart toen ik in Nederland kwam,” zei Kiza Magendane. De schrijvers worden gedwongen zich te definiëren tegenover de samenleving waarin zij leven, in plaats van als integraal onderdeel ervan.

Het uitvlakken van diversiteit

Het boek ziet er mooi uit, maar waarom een bundeling van Afro-Europese auteurs?” was de weinig verrassende vraag die VPRO Boeken aan Vamba Sherif en Hélène Christelle Munganyende stelde. De witte schrijver die over zichzelf schrijft is vanzelfsprekend normaal, maar de zwarte schrijvers moeten zich verantwoorden: waarom willen jullie dat eigenlijk ook doen? Als je daarna bovendien moet uitleggen dat iedere schrijver een eigen achtergrond heeft, wordt het wel heel ingewikkeld voor de ingebeelde witte kijker, natuurlijk.

Het uitvlakken van die diversiteit is, zoals zo veel racistische praktijken, een oude Nederlandse traditie. Zo wordt een Surinaamse achtergrond in Nederland al snel eenduidig, terwijl het nogal uitmaakt of iemand van Hindoestaanse, Javaanse, Afrikaanse of Europese afkomst is. En de term ‘Indisch’ kan tegenwoordig ook al ‘mijn overgrootmoeder was de dochter van een Europese ijsblokkenfabrikant op Java en daarom kan ik niet racistisch zijn’ betekenen.

Dit, het tot een homogene monoliet reduceren van heel diverse groepen, is functioneel binnen racisme. Al die verschillen, laat staan de constant verschuivende grenzen tussen wit en niet-wit, maken het moeilijk om eenduidige uitspraken te doen over hele bevolkingsgroepen. Hoe houd je vol dat wit superieur is, als je de interne diversiteit van wit en van niet-wit eenmaal hebt erkend, en als je de grenzen van die groepen niet eens fatsoenlijk kan aangeven?

De hiërarchie

Het probleem is nooit het argument zelf; het probleem is de wil om een racistische hiërarchie in stand te houden

Die grenzen waren een grote uitdaging voor de koloniale staat in Nederlands-Indië: hoe definiëren we de kinderen van Aziatische inwoners en Europeanen precies? Biologie speelde daarin een rol, maar cultuur en klasse waren net zo goed belangrijk: armoede onder Indo-Europese mensen was al snel een teken van Javaansheid, terwijl een rijke Indo-Europese ambtenaar juist meer aanspraak op Europese privileges kon maken. Witte vrouwen die zich inlieten met niet-witte mannen raakten daardoor besmet en waren niet echt Europees meer, maar witte mannen die hun machtspositie gebruikten om zich op te dringen aan niet-witte vrouwen waren de geaccepteerde witte norm. De culturele positie en dagelijkse handelingen waren mede bepalend voor de raciale categorie waarin iemand ondergebracht werd.

Dat samenvloeien van cultuur en ras is een van de redenen waarom “ik ben niet racistisch want moslims zijn geen ras” niet werkt, en waarom uitspraken over “Marokkanen” als raciaal werden behandeld in de rechtszaak tegen Geert Wilders. Biologie en cultuur lopen constant door elkaar: zo zocht een Nijmeegse hoogleraar in 1937 de reden voor het nazisme in de zogenaamde “half-Aziatische” biologie van het Duitse volk, en de eerste directeur van het Nederlands Herseninstituut probeerde in dezelfde tijd met schedelmetingen aan te tonen dat Sefardische en Ashkenazi joden twee heel verschillende groepen waren. Toen dr. Ariëns Kappers daarmee een deel van de Amsterdamse joden probeerde te redden, bleken de nazi’s toch niet zo erg gehecht aan dat pseudo-wetenschappelijke biologische gedoe.

Dat laatste toont aan wat het probleem is van racisme bevechten met logica: je kunt nog met zoveel bewijs komen dat ras geen biologische term is en dat al dat gescherm met IQ niets betekent: het maakt allemaal niet uit. Het probleem is nooit het argument zelf; het probleem is de wil om een racistische hiërarchie in stand te houden. Een hiërarchie waarin wit de vanzelfsprekende norm is, en iedereen die daarvan afwijkt zich ten opzichte van die norm moet definiëren en verantwoorden: waarom schrijf je dit boek eigenlijk? Waarom moeten wij dat lezen? Waarom ben je hier überhaupt?

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons