Voormalig kindsoldaat en voorlichter van Warchild Kon Kelei over het conflict in Zuid-Sudan: “Dit raakt me diep in het hart. Maar ik geloof nog steeds in de toekomst van Zuid-Sudan.”
“Westerse landen zijn veel te begripvol voor rebellenleider Riek Machar”, zegt de voormalige kindsoldaat en in Nederland opgeleide Zuid-Sudanese advocaat John Kon Kelei over het conflict in Afrika’s jongste staat . “Ik heb in Nederland geleerd dat democratie de beste staatsvorm is. Riek Machar lapt alle democratische principes aan zijn laars, maar toch wordt hem de hand boven het hoofd gehouden.” Er wordt onderhandeld over een wapenstilstand, maar de schade is inmiddels al enorm: vele honderden doden en volgens de laatste schattingen ruim honderdduizend mensen die op de vlucht zijn geslagen.
Kindsoldaat
Het verhaal van Kon Kelei zegt veel over de ontwikkeling van Zuid-Sudan. Hij werd als vierjarige meegenomen door het rebellenleger SPLA dat in een langdurige burgeroorlog gewikkeld was met de regering in Khartoum. Op zijn twaalfde, inmiddels opgeleid tot kindsoldaat, deserteerde hij en kwam via allerlei omzwervingen in Nederland terecht. Kon Kelei studeerde Rechten aan de Radboud Universiteit, werd voorlichter voor War Child en speelde aan de zijde van Marco Borsato in de film Wit Licht. In 2010, met de onafhankelijkheid van Zuid-Sudan in aantocht, keerde hij zoals veel anderen uit de diaspora terug. Hij werd advocaat, en ging les geven aan de universiteit van Bor.
Kon’s woonplaats Bor is inmiddels het toneel van gevechten tussen opstandige jongeren en het regeringsleger. De jongeren reageren op een oproep van de voormalige vice-president Riek Machar die in juli, samen met de rest van de Zuid-Sudanese regering, naar huis werd gestuurd door president Salva Kiir.
Macht
“Ik snap niet wat er in het hoofd van Riek Machar omgaat”, zegt een verontwaardige Kon Kelei vanuit de hoofdstad Juba. “Hij hitst jongeren op en stuurt bewust aan op grootschalig geweld, waar onschuldige burgers het slachtoffer van worden. Inmiddels heeft hij die jongeren totaal niet meer in de hand.” Wat begon als een politiek conflict tussen de twee belangrijkste kandidaten voor het presidentschap in 2015, is volgens Kon Kelei door Machars toedoen uitgegroeid tot een etnische kwestie: de Nuer van Riek Machar tegen de Dinka van Salva Kiir. “Er is geen reden voor etnische twisten”, vindt Kon Kelei.”De Nuer zijn uitstekend vertegenwoordigd in het landsbestuur en in het leger: bij twee van de drie legersectoren staan Nuer aan het hoofd. Het gaat niet om de belangen van de Nuer, maar alleen om Riek Machar die aan de macht wil blijven.”
Riek Machar is een ‘smooth talker’ die de taal van de donoren spreekt en heel wat bonuspunten heeft verdiend door te bemiddelen tussen de Ugandese regering en de LRA van Joseph Kony. Hij kan daarom op meer sympathie rekenen dan de nogal hoekige autocraat Salva Kiir. De westerse landen drongen er op aan dat Kiir de eerste stap zette. Ten onrechte, meent Kon Kelei. “Salva Kiir Mayardit is geen heilige, maar hij stond onder behoorlijke druk van de donoren – en van het Zuid-Sudanese volk – om iets aan de welig tierende corruptie te doen. Daarom heeft hij alle ministers ontslagen.”
Etnische kaart
“Als Riek Machar ontevreden was over het presidentschap van Kiir, dan had hij zelf op kunnen stappen. En in ieder geval had hij de presidentsverkeizingen van 2015 af kunnen wachten, om het geschil op democratische manier te beslechten. Hij had zijn eigen partij op kunnen richten of kunnen proberen de kandidaat namens de SPLM te worden. Door nu naar de wapens te grijpen en de etnische kaart te spelen, toont hij aan geen respect voor de democratie te hebben – en geen nationale leider te zijn.”
De duizenden vechtende Nuer-jongeren opereren onder de naam White Army. Daarmee grijpen ze terug op een dieptepunt in de Zuid-Sudanese strijd voor onafhankelijkheid: de interne strijd binnen de SPLM/A van 1991. Toen verzette Riek Machar zich tegen de leiding van wijlen John Garang en wist hij Nuer-jongeren aan zijn zijde te krijgen. Het leidde tot een bloedbad onder de Dinka’s in Bor. ”Hij heeft later gezegd dat ie er spijt van had. Maar nu doet hij hetzelfde.”
Dubieuze rol
Wat doet het allemaal met Kon Kelei, die met hoge verwachtingen en een enorme dosis enthousiasme aan de opbouw van zijn land begon? “Dit raakt me diep in het hart. Maar ik geloof nog steeds in de toekomst van Zuid-Sudan. Over een paar maanden zal de rust weerkeren. Ik ben vooral teleurgesteld in de opstelling van het Westen en de VN. Twintig jaar hebben ze ons een burgeroorlog uit laten vechten en pas op het laatst, toen er vrede in zicht kwam, hebben ze zich ermee bemoeid. Nu spelen ze een dubieuze rol. De VN-vredesmissie UNMISS heeft bijvoorbeeld de adjunct-gouverneur van de staat Jonglei, die ervoor heeft gezorgd dat The White Army Bor innam, naar Nairobi geevacueerd.”
Tien maanden geleden zat John Kon Kelei bij een gesprek tussen de gouverneur van Jonglei en minister Ploumen. Bij die gelegenheid zei de gouverneur dat Zuid-Sudan eerder investeringen dan hulp nodig had – een uitspraak die Ploumen vaak citeerde als illustratie van veranderde verhoudingen. Hoe kijkt Kon Kelei daar nu tegenaan? “Tja, op dit moment word je hard uitgelachen als je investeerders hierheen probeert te krijgen. Maar het geldt nog steeds dat investeringen de beste vorm van hulp zijn. Eerst moeten we dit conflict zelf oplossen. We mogen ons niet afhankelijk maken van de rest van de wereld.”