"Het dealen met despoten dreigt de toch al beschadigde reputatie van Europa verder te ruïneren." Jan Gruiters, directeur van vredesorganisatie PAX' over de samenwerking van de Europese Unie met bedenkelijke regimes.
De Europese Unie dealt met despoten in Afrika om vluchtelingen en migranten tegen te houden. De verdrinking van 359 mensen bij Lampedusa in oktober 2013 vormde hiervoor de directe aanleiding. De EU wil samen met landen in de Hoorn van Afrika mensensmokkel en migratie aanpakken. Landen als Eritrea, Sudan, Ethiopië en Somalië moeten voorkomen dat vluchtelingen en migranten met bootjes de Middellandse Zee oversteken en sneller asielzoekers terugnemen. Dit programma is bekend als het Khartoum Proces.
Veelzeggend is dat gemaakte afspraken “in geen geval naar het publiek” mogen gaan
Het Duitse tv-programma Monitor kreeg onlangs vertrouwelijke documenten over het Khartoum Proces in handen. Uit notulen blijkt dat met EU-ambassadeurs is gesproken over het sneller terugnemen van asielzoekers in ruil voor economische steun en versoepeling van de visumplicht voor diplomaten uit de regio. Veelzeggend is dat uit de notulen blijkt dat gemaakte afspraken “in geen geval naar het publiek” mogen gaan.
Dat de Europese Commissie deze samenwerking met despoten niet aan de grote klok wil hangen is begrijpelijk. De Europese diplomaten weten dat de mensenrechtensituatie in betrokken landen ronduit dramatisch is. Zij omschrijven zelf de humanitaire situatie in Ethiopië als “catastrofaal”. En zij beseffen dat de beoogde samenwerking met de veiligheidsdiensten en de uitwisseling van informatie met de politie van landen als Eritrea en Sudan netelige vragen gaan oproepen. Sudan staat nota bene op de terreurlijst terwijl tegen president Al-Bashir door het Internationaal Strafhof een arrestatiebevel is uitgevaardigd vanwege genocide en misdaden tegen de menselijkheid.
Het dealen met despoten dreigt de toch al beschadigde reputatie van Europa verder te ruïneren. Het terugsturen van vluchtelingen naar landen die evident onveilig zijn zou een flagrante schending van het internationaal vluchtelingenverdrag zijn. Het ‘tegen betaling’ laten tegenhouden van vluchtelingen door landen die zelf door repressie en geweld mensen op de vlucht jagen en volgens de VN tot op hoog niveau betrokken zijn bij mensensmokkel is ronduit cynisch.
Het Khartoum Proces is politiek naïef en gedoemd te falen
Maar daarmee is nog niet alles gezegd. De sinistere samenwerking met despoten bij het tegenhouden en terugsturen van vluchtelingen is niet alleen moreel verwerpelijk, juridisch illegaal en politiek onverantwoord. Het Khartoum Proces is ook politiek naïef en gedoemd te falen.
Naïef omdat de EU “een belofte van verandering” voldoende acht om de samenwerking met notoire schenders van mensenrechten te hervatten en te intensiveren. Voor zover bekend bevatten de afspraken met de landen in de Hoorn van Afrika wel beloningen maar geen effectieve sancties. Het Khartoum Proces dreigt bedenkelijke regimes alleen maar sterker te maken. De EU zou de repressieve regeringen ter verantwoording moeten roepen voor hun mensenrechtenschendingen. Voor hun falende bestuur, corruptie en economisch wanbeleid dat mensen in de armen van mensensmokkelaars drijft. Maar in plaats daarvan ontvangen de despoten een beloning.
Door alle nadruk te leggen op wie mensen op gammele bootjes zetten ontloopt men de vraag waarom mensen op deze bootjes stappen
Het Khartoum Proces is tot mislukken gedoemd. Op papier bewijst het Khartoum Proces lippendienst aan het bestrijden van de oorzaken van migratie. Maar in werkelijkheid is de EU volkomen gefixeerd op snelle resultaten. Het Khartoum Proces richt zich niet op de problemen van maar op de problemen met vluchtelingen en migranten. Door alle nadruk te leggen op wie mensen op gammele bootjes zetten ontloopt men de vraag waarom mensen op deze bootjes stappen.
Dat komt de dictatoriale regimes in de regio overigens goed uit. Met het criminaliseren van de mensensmokkelaars hebben de EU en de landen in de regio een gemeenschappelijke vijand. Dat levert de despoten in een ideale onderhandelingspositie op waarbij zij kunnen rekenen op financiering van hun veiligheidssector en politieke legitimering van hun dubieuze bewind.
Met het Khartoum Proces dreigt de Europese politieke crisis over vluchtelingen een nieuw dieptepunt te bereiken. Symptoombestrijding zal op termijn een heilloze weg blijken. Hoe lang zal het duren voordat Europese landen beseffen dat zij samen meer politieke verantwoordelijkheid moeten nemen? Toegegeven, een sluitende oplossing voor vluchtelingen en migratie is niet voor handen. Maar de oplossingsrichting is duidelijk. Investeer langdurig in de veiligheid en ontwikkeling van gemarginaliseerde en uitgesloten burgers in Noord-Afrika. En neem intussen een groter aandeel in de hervestiging van vluchtelingen in Europa.