Nelson Mandela bewaarde goede herinneringen aan Alexandra, een township vlak bij Johannesburg, waar hij in zijn jonge jaren woonde. De bewoners van nu hebben gemengde gevoelens over de erfenis van ‘de vader van de natie’.
Er ontstaat een verhitte discussie op de stoep van de kleine winkel in de township Alexandra. Mandela is een verrader, vindt Gift Monyepao (23) zittend op een colakrat. “Waarom is hij niet meer als president Mugabe geweest? Die heeft tenminste geregeld dat er nu voor de zwarte Zimbabwanen wordt gezorgd.” Kgotso Maphala (28) reageert verontwaardigd. “Hoe kan je Mandela in hemelsnaam vergelijken met Mugabe?”
Aanvankelijk wordt er in de Dertiende Laan in deze township van Johannesburg alleen maar goeds over Mandela gezegd. Het is bijna not done om kritisch te zijn als het gaat om de vrijheidsstrijder die 27 jaar van zijn leven in de gevangenis heeft doorgebracht voor een vrij Zuid-Afrika. En al helemaal niet om hem te vergelijken met de dictatoriale buurman.
Werkloos
Maar Monyepao, geboren in 1990, het jaar dat Mandela uit de gevangenis kwam, is al anderhalf jaar werkloos. Hoezo een beter leven? “Ik heb geen enkele vooruitgang gezien.” “Mandela heeft zijn steentje bijgedragen en ervoor gezorgd dat het land niet in oorlog verviel”, geeft Mamphala tegengas. “Het zijn de leiders na hem, Mbeki en nu Zuma, die schuldig zijn aan onze ellende.” Mamphala krijgt steun van jaknikkende vrienden.
Achter de jongemannen schieten ratten weg. De straat waar ze discussiëren wordt gekenmerkt door wat ze hier ‘gemengd wonen’ noemen: kleine oude huisjes van steen worden afgewisseld met krotten van golfplaat en schroothout. Bij een vuurtje in een olievat warmen buurtbewoners hun handen. Mannen zwalken over de straat met halve literflessen bier.
Gift Monyepao (links, 23) en Kgotso Maphala (tweede van links, 28) praten over Nelson Mandela in de township Alexandra in Johannesburg.
Speciale plek
Mandela’s overlijden is vooral in deze township Alexandra een moment van evaluatie. Mandela is namelijk een voormalige buurtgenoot. Op de vlucht voor een gearrangeerd huwelijk op het platteland streek hij in 1942 na omzwervingen neer in een kleine kamer op de Zevende Laan nummer 49.
‘Alexandra heeft een speciale plek in mijn hart, de atmosfeer was levendig, de geest avontuurlijk en de mensen waren oplossingsgericht,’ schreef Mandela over zijn wijk. Hij deelde een toilet met zijn buren en had geen elektriciteit. Alexandra werd destijds de donkere stad genoemd.
Verroest
In het grootste deel van de township brandt inmiddels wel licht. Toch heeft niet iedereen vooruitgang gezien. Mike Mabuyango (51) woont in het slechtste deel van Alexandra, in de krottenbuurt aan de Juksei-rivier. Hij verhuisde naar Johannesburg in 1994, het jaar dat Mandela president werd. Mabuyango dacht snel muren van steen te hebben, maar na negentien jaar is zijn huis van golfplaten verroest.
Toch klaagt hij niet over Mandela. “Mandela heeft me genoeg gegeven: vrijheid. En heel concreet: dat ik niet meer lastig gevallen word door politie.”
Mabuyango is wel boos op lokale ANC’ers die geld in hun eigen zak steken. Als er niet zoveel aan de strijkstok zou blijven hangen had hij allang een huis gehad, meent deze vader van drie.
Echte huizen
Volgens de onafhankelijke denktank Institute for Race Relations in Johannesburg zijn sinds 1994 in totaal drie miljoen nieuwe huizen gebouwd. Voor ieder krot dat wordt neergezet, komen er ook twaalf ‘echte’ huizen bij. Een deel van Alexandra’s huizenbestand is bijgevolg veranderd in zogenoemde RDP-huizen: woningen gebouwd door de regering onder het Reconstruction en Development Programme.
Tien minuten rijden van Mandela’s oude kamer staan deze huizen rij aan rij (zie foto). Allemaal hebben ze hetzelfde dak, dezelfde baksteen en dezelfde geiser op zonne-energie. De 59-jarige Lucia Mazibuko gooit haar voordeur open.” Welkom in Mandela’s huis”, lacht ze. Mazibuko moest op haar RDP-huis wachten tot 2006, toen Mandela allang geen president meer was. Toch noemt ze haar woning uit eerbetoon Mandela’s huis: “Het was onder Mandela dat het plan werd gelanceerd.”
De 59-jarige Lucia Mazibuko bij haar RDP huis in de township Alexandra in Johannesburg.
Losgelaten
Mandela heeft altijd benadrukt dat hij deel uitmaakte van een beweging, het ANC. Toch zegt bewoonster Mazibuko bang te zijn voor de toekomst van een Zuid-Afrika zonder Mandela. Ze weet wel dat hij geen enkele politieke invloed meer had, zegt ze. Maar zijn aanwezigheid gaf toch het gevoel dat er iemand meekeek.
Maar de vader van de natie had de hand van het kind Zuid-Afrika allang losgelaten. Dat beseft vooral de jongere generatie goed, meent Maphala op het colakratje op de stoep van de Dertiende Laan. “We zijn niet blij met onze huidige leiders. President Jacob Zuma denkt vooral aan zichzelf. We moeten het heft in eigen handen nemen.”
Glimmende gebouwen
Maphala komt rond door stoelen te jatten uit achtertuinen en autoruiten in te slaan op zoek naar laptops die hij kan verpatsen. Niets gewelddadigs, benadrukt hij. Maar volgend jaar gaat hij terug naar school om toch zijn middelbare schooldiploma te halen. Dan moet het toch lukken om werk te vinden?
Hij staart in de verte waar glimmende gebouwen boven de horizon uitkomen. Het chaotische Alexandra wordt alleen door een snelweg gescheiden van het luxe winkel- en zakencentrum Sandton. Hier is de ongelijkheid in Zuid-Afrika het best zichtbaar. Ooit belandt hij aan die kant van de weg, voorspelt Maphala. “Mandela heeft me geleerd dat niets onhaalbaar is.”
Beeld: Ilvy Njiokiktjien