Achtergrond

Bosnië moet “beloften niet verwarren met echte actie”

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Na hevige protesten begin februari heeft de bevolking van Bosnië-Herzegovina zich verenigd in zogenaamde plenums, burgerfora waarin oplossingen voor sociaal-economische en politieke problemen besproken worden. Stef Jansen is cultureel antropoloog aan de Universiteit van Manchester en verdiept zich al jaren in de situatie in het land. Hij is positief over de plenums en de vreedzame vormen van protest, maar verwacht geen grote politieke hervormingen in het land dat begin jaren ’90 geteisterd werd door een burgeroorlog.

Hoe groot acht u de kans dat de opstand en plenums in Bosnië-Herzegovina tot politieke hervormingen gaan leiden?

“Ik verwacht geen grote concrete veranderingen, en zeker geen radicale politieke en economische omgooi. Dit is deels omdat de huidige heersende klasse, bestaande uit politici, zakenmensen en louche types (de grenzen zijn vaag), een erg sterke greep blijven houden op de instituties in dit land. Hun macht is redelijk stabiel en ingebouwd: ze hebben controle over het grootste deel van de economie, de media, de kerken en de moskees, en – en dit is erg belangrijk – ze beschikken over overheidsbanen, uitkeringen en subsidies om hun cliëntenbasis te behouden.

Maar verandering is ook onwaarschijnlijk omdat veel problemen in Bosnië-Herzegovina deel uitmaken van een veel breder, zelfs globaal, fenomeen: een samenloop van brutale economische onrechtvaardigheid en grotendeels theatrale partij-gebonden democratie. Extreme sociale ongelijkheden, werkloosheid, cliëntelisme en partocratie komen deze dagen bijzonder scherp in beeld in Bosnië-Herzegovina, maar het is niet beperkt tot dit land. Elke poging om ze aan te pakken zou daarom de staatsgrenzen moeten overschrijden. Zowel in Bosnië-Herzegovina als globaal denk ik dat het onrealistisch is te verwachten dat de elites die het meest profiteren van de huidige orde, die orde fundamenteel zouden wijzigen.”

Hebben de protesten en plenums dan helemaal geen zin gehad?

“Ik geloof zeker dat de protesten en de plenums een belangrijke bijdrage kunnen leveren. Op bepaalde manieren doen ze dat nu al. De laatste twintig jaar was het vrijwel onmogelijk om in Bosnië-Herzegovina kwesties van sociaal-economische ongelijkheid aan te kaarten in de publieke sfeer. Die sfeer werd absoluut gedomineerd door ethno-nationale issues en verwante problemen in verband met de territoriale staatsstructuur. Alle andere kwesties werden van tafel geveegd als irrelevant of op zijn minst minder urgent. Op dit ogenblik is volgens mij het meest indrukwekkende effect van de protesten en de plenums een nieuwe opening in publiek debat: socio-economische issues zijn op de agenda geplaatst en kunnen nu politiek geformuleerd worden. Dit mag dan geen revolutie zijn, maar het is een belangrijke bijdrage.”

Zijn er al voorbeelden te noemen van voorstellen van plenums die door (regionale) overheden zijn overgenomen?

“Ja. Vier kantonale regeringen hebben ontslag genomen en de meeste kantonale parlementen hebben al maatregelen genomen om bepaalde privileges van politici te beperken. Voorlopig is dit op basis van 'vrijwillige' toegevingen. Het is de vraag of dit ook wettelijk zal veranderen, daarvoor zijn wetswijzigingen nodig op het federale niveau. Sinds de kern van de ontevredenheid zich toespitst op de ongelijkheid tussen de spreekwoordelijke man in de straat en de corrupte regerende klasse zijn zelfs zulke kleine stappen een succes. De kantonale parlementen hebben ook ingestemd met de vorming van niet-partij gebonden regeringen van 'experts', maar het is moeilijk te voorzien hoe dit in de praktijk zal lopen. Een belangrijke test zal in de verkiezingen van oktober 2014 liggen, tenminste op het niveau van de partijprogramma’s: we moeten beloften natuurlijk niet verwarren met echte actie, maar ik ben benieuwd tot welke mate het socio-economische discours van de protesten en de plenums vertaald zal worden in een gewijzigde verkiezingsretoriek.”

Is het Dayton Akkoord, waarmee in 1995 vrede werd gesloten, achteraf gezien een vloek of zegen geweest?

Dayton Akkoord
Het Dayton Akkoord maakte in 1995 een einde aan de burgeroorlog die sinds 1992 woedde in Bosnië-Herzegovina. Het Akkoord verdeelde de staat in twee administratieve entiteiten: de Republiek Srpska en de Federatie van Bosnië en Herzegovina. Daarboven kwam een federaal bestuur. Het Akkoord had tijdelijk moeten zijn, maar werd omgezet een blijvende politieke structuur, waarbij de verschillende etniciteiten in het land in evenwicht gehouden werden.

“Vrijwel niemand in Bosnië-Herzegovina ziet de Dayton-grondwet (een voortzetting van het vredesakkoord), en de administratieve organisatie van het land die daaruit volgt, als ideaal. Iedereen is er zich van bewust dat het een vredesakkoord is, en dus een compromis dat de militaire posities van eind 1995 met enkele kleine wijzigingen bevroor en verankerde in een grondwet. Het akkoord maakte een einde aan het militaire geweld, en dat blijft een erg belangrijk feit. Maar met een systeem dat volledig geformuleerd is rond ethno-nationale vertegenwoordiging (inclusief veto-recht) biedt Dayton geen basis voor een functionele staat. Voor sommigen is dat een plus, want zij vinden dat Bosnië-Herzegovina eenvoudigweg niet zou moeten bestaan. Dit was oorspronkelijk de positie van Servische en Kroatische nationalisten. Maar gezien de omstandigheden zijn tegenwoordig Servische nationalisten de vurigste voorstanders van de Dayton grondwet: als Bosnië-Herzegovina al moet bestaan, vinden zij, dan is Dayton een garantie voor het bestaan van een Servische republiek die grotendeels functioneert als een staat-in-de-staat. Kroatische nationalisten doen er alles aan om binnen Dayton een gelijkwaardig statuut te bereiken voor de gebieden die zij domineren.

De mensen die het momenteel de meest uitgesproken kritiek hebben op de Dayton-structuur zijn degenen die zich uitspreken voor een functionele Bosnische staat. Dit zijn grotendeels, maar niet uitsluitend, mensen met een Bosniak (Bosnische Moslim) ethno-nationale achtergrond. Het is in de gebieden waar zulke mensen de meerderheid vormen dat de protesten en de plenums plaatsvinden, maar het zou volgens mij een vergissing zijn om deze gebeurtenissen daarom als 'ethno-nationaal' de bestempelen.”

Is nieuwe internationale actie nodig om hervormingen door te drukken, of moet de Bosnische bevolking met rust gelaten worden?

“Het is opvallend dat de protesten en de plenums vrijwel niet naar buitenlandse politici of internationale organen verwijzen. Dit is in sterk contrast met eerdere pogingen door pro-Bosnische krachten om de 'internationale gemeenschap' ervan te overtuigen in te grijpen op basis van het mandaat dat hun toegekend is in de Dayton-structuur. Bijna twee decennia na de oorlog lijkt het erop dat de meeste mensen die hoop opgegeven hebben. Dit is deels omdat zij al lang door hebben dat de vertegenwoordigers van die 'internationale gemeenschap' haar gesprekspartners systematisch in de heersende politieke klasse zoekt. Meestal werkt dit niet via de bestaande instituties maar op informele partijbasis, wat de partocratie alleen maar verder verstevigt.

Tegelijkertijd is het voor iedereen duidelijk dat de 'internationale gemeenschap' al jaren met geen enkel productief idee voor de dag gekomen is: hier horen we het eindeloze mantra dat Bosnië-Herzegovina geholpen moet worden op zijn pad naar de EU (en de NAVO) en dat, wat interne betrekkingen betreft, lokale politici zelf compromissen moeten uitwerken, wat vrijwel onmogelijk is gezien de Dayton politieke structuur van het land. In die zin maken de diplomaten die in Sarajevo gevestigd zijn of af en toe op bezoek komen integraal deel uit van het probleem, en niet van de oplossing. Bovendien zijn de voornaamste issues op de protesten en de plenums sociale rechtvaardigheid en vormen van directe democratie. Dat zijn nu niet bepaald prioriteiten van de EU of van de NAVO.”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons