Achtergrond

Angst in overvloed

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Wie in Rwanda rondloopt, ziet de materiële vooruitgang er inderdaad van afspatten. Het platteland en de steden zijn opgeruimd en geordend. De wegen tussen de grote steden zijn geasfalteerd, afval wordt keurig in de prullenbak gegooid, het verkeer in hoofdstad Kigali is geen gonzende warboel zoals in veel Afrikaanse steden, maar een gecontroleerde stroom voertuigen. De economische groei van jaarlijks ruim 7 procent sinds 2009 oogst zelfs onder de grootste critici van het regime waardering. En het is er veilig. Zelfs diep in de nacht kun je zonder problemen over straat.

Toch ontkom je nergens aan een gevoel van beklemming. Het is te mooi, te rustig, te geordend. Het contact met Rwandezen versterkt die indruk. Niemand laat het achterste van zijn tong zien. "Rijkdom? Ja we zijn heel erg rijk. Er is één ding dat iedereen in overvloed heeft en dat is angst", zegt mensenrechtenactiviste 'Petronilla' die uit angst voor vergelding niet haar echte naam gebruikt. "Volgens de rapporten en politieke speeches gaat het geweldig met de verzoening. Maar de realiteit is dat niemand iets durft te zeggen uit angst voor vervolging. Hoe kun je praten over verzoening als iedereen elkaar wantrouwt en er geen rechtvaardigheid bestaat?"

Hoe kun je een slachtoffer vragen zijn beul te berechten?

"Er bestaat geen perfecte tegengif voor een vergiftigd verleden," schrijft historicus Thijs Bouwknegt. "In het beste geval is er een melange van strategieën om om te gaan met de erfenis van massaal geweld." Als transitional justice de overkoepelende behandeling is, zijn de belangrijkste medicijnen: de waarheid, gerechtigheid en verzoening.

In de jaren na de genocide keerden miljoenen Hutu’s terug uit de vluchtelingenkampen in Congo, Tanzania en Burundi. Onder hen waren onschuldige mensen, maar ook daders. De nieuwe regering stond voor de enorme taak deze vluchtelingen te re-integreren en daders te berechten. In 1997 startte het Rwandatribunaal in Arusha, Tanzania, met processen tegen de hooggeplaatste daders van de genocide. Maar in Rwanda zaten in 2003 de gevangenissen nog overvol met de ‘gewone’ daders.

Om het proces te versnellen werden de gacaca’s, de traditionele Rwandese rechtbanken, afgestoft. Terwijl veel mensen positief staan tegenover gacaca's – de waarheid kwam naar boven, daders en slachtoffers verzoenden – kwam er ook veel kritiek. "Hoe kun je een slachtoffer vragen zijn beul te berechten?" zegt 'Petronilla'. "Er is hier nooit een onafhankelijke partij geweest." Gerechtigheid is er bovendien alleen voor de Tutsi, over vergeldingsacties tegen Hutu's mag niet gesproken worden, zegt Petronilla.

Meer dan een miljoen mensen werden uiteindelijk berecht. Maar er werden ook mensen vals beschuldigd, uit jaloezie of om andere geschillen te beslechten. Zo ook acteur Dismas Mukeshabatware, die in de soap de rol van schurk Rutaganira speelt. Hoe dat afliep zie je hier, in aflevering vijf: A new man.
 

Love Radio
Love Radio is een transmedia documentaire van Eefje Blankevoort en Anoek Steketee over het proces van verzoening in post-genocide Rwanda aan de hand van de populaire radio soap Musekeweya, 'Nieuwe Dageraad'. Het bestaat uit een webdocumentaire, mobiele tap stories en een tentoonstelling in Foam. Love Radio beweegt zich op de scheidslijn tussen feit en fictie. Op het eerste gezicht vertelt het een lineair, bijna sprookjesachtig verhaal gebaseerd op radiosoap Musekeweya, in een tweede laag komt de complexe realiteit naar voren. Terwijl in de soap happy ends de boventoon voeren, is verzoening in het echte leven weerbarstiger. Want hoe kunnen daders en slachtoffers na de gruwelijke moordpartijen weer naast elkaar wonen, met elkaar leven of elkaar liefhebben? Vanaf 7 april 2014, gedurende de 100 dagen die de genocide duurde, verschijnt er om de week een nieuwe episode op www.loveradio-rwanda.org. In elke aflevering staat een ander thema centraal: haatmedia, identiteit, scapegoating, trauma, rechtspraak & rechtvaardigheid, herinnering, en de toekomst van Rwanda. One World houdt je op de hoogte van nieuwe afleveringen. Kijk hier de Proloog.

 

Tekst: Eefje Blankevoort
Foto: Anoek Steketee

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons