Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
“Op de landbouwschool moesten we onze ideale boerderij tekenen. Wij tekenden een heel groot bos, met een klein pluktuintje erin – heel idyllisch. Het lijkt erop dat het nu echt gaat gebeuren.” David van den Berg (28) en Dido van Oosten (29) dromen graag groot. Niet alleen omdat ze graag met hun handen in de aarde zitten, maar ook omdat ze het fundamenteel oneens zijn met hoe we naar de natuur en onze grond kijken. Namelijk: als iets wat in de eerste plaats nut moet hebben voor de mens. Van Oosten: “Mensen beheersen de natuur, is het idee. Dus als we natuur willen beschermen, zetten we er een hek omheen en de rest spuiten we plat, behálve de broccoli die we willen eten. Wij willen daarmee breken.” Daarom besloten deze vrienden en toekomstige boeren dit jaar Stichting Kapitaloceen op te richten.
OneWorld portretteert mensen die zich inzetten voor een betere buurt, school, of werkomgeving. De Verenigde Naties en miljoenen betrokken burgers spraken hiervoor de duurzame werelddoelen af (SDG’s), die we in 2030 moeten halen. Denk aan gendergelijkheid, géén armoede, betaalbare en duurzame energie en kwaliteitsonderwijs voor iedereen. De Goal Getters in deze rubriek gaan daar nu al voor. Geïnspireerd? Check hier wat jij kunt doen.
Van Oosten en Van den Berg hebben grootse ideeën, maar vooralsnog staat de stichting nog in de kinderschoenen. Hoever ze zullen komen, is de vraag, Kapitaloceen is namelijk een ‘antikapitalistisch experiment’: de twee willen landbouwgrond ‘uit de markt halen’. Wat betekent dat ze grond willen opkopen van reguliere boeren. Ze doen dat met leningen van particulieren, tegen 0 procent rente. Voor het eerste stuk grond is al ruim 400.000 euro opgehaald bij slechts 37 mensen. Dat zijn kennissen, maar ook onbekenden die het initiatief steunen. De opgekochte grond wordt verpacht (een soort huur) aan boeren die daar geen cent voor hoeven te betalen. De voorwaarde: dat op maar een klein deel van de grond wordt geproduceerd. De rest is bedoeld voor ‘niet-mensen’, oftewel planten, dieren en kleine organismen.
“De stichting wil niet alleen zoveel mogelijk boerderijen opzetten, de hoop is dat anderen het idee ook oppikken
Voor elk stuk grond wordt een nieuwe crowdfunding geopend; de stichting zelf maakt geen winst. “De grote uitdaging wordt om telkens opnieuw genoeg leningen te krijgen”, zegt Van den Berg. De lening loopt zeker dertig maanden, en na twintig maanden krijgen de geldschieters de vraag of ze het nóg een termijn willen uitlenen. Ze kunnen het dan dus ook terugvragen. “Hopelijk raken steeds meer mensen overtuigd om te blijven financieren als we laten zien wat we hiermee kunnen bereiken.” Bovendien wil de stichting niet alleen zoveel mogelijk boerderijen opzetten, de hoop is dat anderen het idee ook oppikken, zegt Van den Berg. “Bijvoorbeeld de Universiteit van Wageningen, want die heeft enorme invloed op hoe de landbouw eruitziet, zelfs buiten Nederland.”
Kapitaloceen?
‘Kapitaloceen’ is een alternatief voor ‘antropoceen’: het tijdperk waarin de mens de grootste invloed heeft op de planeet. Van den Berg: “Het idee achter de term ‘kapitaloceen’ is dat antropoceen niet helemaal klopt: dé mens heeft niet de grootste invloed, bepáálde mensen hebben die invloed, namelijk: degenen met kapitaal. Niet de mens, maar de logica van het kapitaal veroorzaakt dus de klimaatcrisis.”
‘Kapitaloceen’ is een alternatief voor ‘antropoceen’: het tijdperk waarin de mens de grootste invloed heeft op de planeet. Van den Berg: “Het idee achter de term ‘kapitaloceen’ is dat antropoceen niet helemaal klopt: dé mens heeft niet de grootste invloed, bepáálde mensen hebben die invloed, namelijk: degenen met kapitaal. Niet de mens, maar de logica van het kapitaal veroorzaakt dus de klimaatcrisis.”
‘Opeens ben je boer’
Van den Berg en Van Oosten kennen elkaar al bijna tien jaar, sinds hun studie in Amsterdam. “David was mijn buurman”, lacht Van Oosten. Zij studeerde Future Planet Studies en later Aardwetenschappen, hij Theoretische Natuurkunde en Wetenschapsfilosofie. Na de universiteit besloot Van Oosten om een heel andere weg in te slaan: ze schreef zich in voor de landbouwschool in Dronten, waar ze Van den Berg mee naartoe nam. Van Oosten: “Want ik was wel theoretisch geschoold, maar ik wilde echt iets dóen aan de klimaatcrisis en de ecologische crisis. En op het gebied van landbouw is zoveel te winnen.” Van den Berg: “Dus voor je het weet ben je boer.”
“Van de 5 tot 8 hectare grond die zij beheren, mag maximaal 10 procent bestemd zijn voor productie
De eerste door Kapitaloceen gefinancierde boerderij zullen de oprichters zelf runnen; ze zijn momenteel op zoek naar een stuk grond. Ze hopen deze winter al te beginnen met planten, onder de strikte voorwaarden die Kapitaloceen stelt. Namelijk: van de 5 tot 8 hectare grond die zij beheren, mag maximaal 10 procent bestemd zijn voor productie. “Dat is ongeveer evenveel grond als veel kleinschalige boeren hebben, dus daar kun je van rondkomen – mits je alles lokaal verkoopt en dus niet gebonden bent aan supermarktprijzen”, aldus Van den Berg. Bij de productie is gif uit den boze en fossiele brandstof mag alleen als dat echt nodig is.
Op de rest van de grond staat de mens níet centraal. Minstens de helft mag helemaal niet voor productie worden gebruikt – dat kan bijvoorbeeld een bos of een heide worden – en de resterende 40 procent ligt ertussenin. Van Oosten: “Dat is een gedeelde ruimte tussen mens en natuur – elke boer mag experimenteren met de inrichting.” Zelf willen ze op de eerste 10 procent een pluktuin openen en de gemengde 40 procent bewaren voor permacultuur of een voedselbos. Ook willen ze die ruimte gebruiken voor wetenschappelijk onderzoek.
Opboksen tegen de grote boeren
Van Oosten en Van der Berg krijgen veel positieve reacties van idealistische boeren in hun netwerk, dus ze twijfelen geen moment over de belangstelling. Landbouwgrond is namelijk duur in Nederland – heel duur. De gemiddelde prijs voor 1 hectare grond is zo’n 62 duizend euro. Ter vergelijking: in Frankrijk is dat 6.000 euro. “Frankrijk reguleert de prijs”, legt Van den Berg uit. “Er is daar een maximumprijs, in Nederland is het volledig aan de markt overgelaten.”
“Boeren hebben eigenlijk geen andere keus dan elke centimeter van hun grond te benutten
Tel daarbij op dat de prijzen in de gemiddelde supermarkt bij lange na niet genoeg zijn om van rond te komen, en boeren hebben eigenlijk geen andere keus dan elke centimeter van hun grond te benutten. Met alle gevolgen van dien voor de bodem, de biodiversiteit en het klimaat. Er zijn genoeg boeren die dat anders willen doen, vaak zijn dat CSA-boeren, de afkorting van community supported agriculture, die op een klein stuk land produceren en alles lokaal verkopen. Van den Berg: “Maar een CSA-boer heeft misschien 1 hectare grond, een gangbare boer gemiddeld 30. Dus er zijn idealisten genoeg, maar het zet geen zoden aan de dijk, het systeem blijft hetzelfde.”
“Land móet van iemand zijn in Nederland
Het wordt nog spannend om te zien hoe andere, meer gangbare boeren zullen reageren als de boerderij van start gaat. Van Oosten: “We moeten met onze buren in gesprek gaan, zodat we elkaar begrijpen. Wat wij doen is compleet het tegenovergestelde van de monoculturen met grote tractoren die je nog altijd veel ziet. Wij nodigen de dieren en insecten uit die zij juist bestrijden.”
Eigenlijk vinden de oprichters het jammer om te moeten zeggen dat de stichting grond zal bezitten – het liefst zouden ze zien dat de grond van niemand en van iedereen is. Van Oosten: “Maar land móet van iemand zijn in Nederland. Dat is niet altijd zo geweest, het was ooit een keuze om er een ‘markt’ van te maken. Dus die keuze kunnen we ook terugdraaien.”
