Mmm, vlees uit de printer! (En vier andere vega-innovaties)

In de categorie ‘lokaal’ ligt er sinds twee jaar een burger op basis van algen en zelfs quinoa van eigen bodem in de schappen. Er is nog een veelbelovend plaatselijk plantje: eendenkroos, ook wel waterlinzen genoemd.

Ingrid van der Meer (WUR) begon haar onderzoek naar de potentie van eendenkroos als voedsel zes jaar geleden. Het plantje groeit razendsnel, heeft weinig kostbare landbouwgrond nodig en je kunt het hele jaar door oogsten. Aan een ondiepe bak water en zonlicht heeft het plantje genoeg. Geschikt dus voor lokale teelt en ideaal voor indooren zelfs vertical farming.

Een hectare eendenkroos levert tot tien keer meer eiwit op dan een hectare soja. En het zit ook nog eens vol vitaminen en mineralen. De aanvraag om het als veilig voor consumptie te registreren, ligt bij de Europese voedselautoriteit EFSA.

Redefine Meat, een Israëlische start-up, ontwikkelde een techniek om een mix van sojabonen en erwteneiwit in laagjes te 3D-printen en de complexe vleesstructuur na te bootsen. Volgens oprichter Eshchar Ben-Shitrit is de techniek zelfs in staat een biefstuk realistisch na te maken.

Het idee is dat de printers van deze ‘Alt-Steak’ in restaurants komen te staan; die kunnen dan zelf de receptuur aanpassen. Eind dit jaar zijn er pilots in restaurants in Israël, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland, waarna Redefine Meat begin 2021 de machines op de markt wil brengen. Meer bedrijfjes ontwikkelen 3D-printers voor in de keuken, zoals het Spaanse NovaMeat, dat verwacht de machines nog dit jaar aan restaurants in Italië en Spanje te verkopen. En uiteindelijk richt NovaMeat zich ook direct op consumenten: volgend jaar moet de machine te koop zijn in de supermarkt.

Op verpakkingen van vleesvervangers staat vaak kippenei op de verder overwegend plantaardige ingrediëntenlijst. Ei is namelijk een goed en goedkoop bindmiddel, cruciaal voor een vaste consistentie. Volgens onderzoekers van het bedrijf FUMI Ingredients, ontstaan aan de WUR, gaat er 27 miljard om in de wereldmarkt voor eiwitten. FUMI ont wikkelt diervrije alternatieven uit onder meer gist (een restproduct bij bierbrouwen) micro-algen en schimmels, wat een CO2-reductie van minstens 80 procent zou opleveren.

Cellulaire agricultuur, oftewel kweekvlees, kwam in 2013 al uit het lab. De Maastrichtse hoogleraar en Mosa Meat-oprichter Mark Post presenteerden de eerste hamburger gemaakt door enkele diercellen uit te laten groeien tot een echt stuk vlees, zonder een dier te hoeven slachten.

In smaak, textuur en voedingswaarde zou er geen verschil zijn. Voor wat betreft broeikasgasuitstoot en land- en watergebruik des te meer; volgens Mosa Meat is het minder dan een twintigste van dat van een traditioneel stuk vlees. Ook zijn antibiotica en (groei)hormonen onnodig. De cellen werden voorheen opgekweekt in kalfsfoetusbloed uit een geslachte, drachtige koe, maar daarvoor is inmiddels een plantaardig alternatief.

Hoewel die eerste kweekburger 250 duizend euro kostte, zou hij straks goedkoper moeten zijn dan een conventionele. Mosa Meat hoopt binnen enkele jaren zijn eerste burger in de supermarkt te leggen met een beginprijs van 9 euro per stuk. Daarna moet de productie snel omhoog en de prijs omlaag.

Belangrijkste concurrenten van Mosa Meat zijn Memphis Meats uit Silicon Valley, het Israëlische Future Meat Technologies en JUST uit San Francisco. Ook deze producenten staan op het punt door te breken, maar: kweekvlees moet overal ter wereld nog goedgekeurd worden als nieuw soort voedingsmiddel. Voor Europa doet EFSA (European Food Safety Authority) dat. Zij controleren of het veilig is, wat een tijdrovend proces kan zijn.

Een burger die écht naar vlees smaakt en zelfs ‘bloedt’ in de pan, dat belooft Impossible Foods, een van de koplopers op de wereldmarkt voor vleesvervangers. Daarvoor zorgt het eiwit leghemoglobin uit de wortels van de sojaplant, dat bijna identiek is aan het eiwit myoglobin, dat je terugvindt in vlees. Maar om genoeg van dat speciale eiwit te krijgen, zou je heel veel sojaplantwortels uit de grond moeten trekken, wat leidt tot bodemerosie en vrijkomen van opgeslagen koolstof. Daarom heeft Impossible Foods met gentechnologie een gist ontwikkeld dat bij fermentatie leghemoglobin produceert.

De producten van het Amerikaanse bedrijf zijn populair bij consumenten in Azië en de VS. Impossible Foods wil ook de Europese markt op en heeft daarvoor eind vorig jaar toestemming gevraagd bij EFSA. De EU is terughoudend met het toestaan van gewassen waarop gentechnologie is toegepast, de techniek waarbij het dna van een organisme zo wordt aangepast dat het eigenschappen krijgt die het van nature niet heeft. Al vind je in Nederland onder meer genetisch gemodificeerde soja, mais en koolzaad terug in de supermarkt en wordt gentech toegepast bij de productie van niet-biologisch veevoer en medicijnen.

Volgens The New York Times gelooft 90 procent van de Amerikaanse wetenschappers dat het eten van genetisch gemodificeerde gewassen (gmo’s) niet onveilig is voor de gezondheid; een rondje langs enkele wetenschappers van de Wageningen Universiteit bevestigt dat beeld. Dat neemt niet weg dat er andere mogelijke risico’s zijn, zoals dat gentechzaad overwaait naar velden met niet-gentechgewassen, aantasting van de biodiversiteit, concentratie van macht rond enkele bedrijven die gentechgewassen patenteren en onduidelijkheid over de gevolgen voor mens en natuur op de langere termijn. Hoogleraar voedingsleer Martijn Katan (VU) noemde in zijn NRC-column de ‘uitvinding’ van Impossible Foods in elk geval ‘wetenschap om van te watertanden’. Of EFSA goedkeuring geeft aan Impossible Foods, is nog onduidelijk.