Is de klimaatcrisis politiek? Daar is zelfs onder klimaatactivisten onenigheid over, zoals deze week tijdens de grootste klimaatdemonstratie ooit in Nederland gehouden. Volgens sommigen was die mars niet het juiste moment om het geweld van Israël in Gaza aan de kaak te stellen. Maar de klimaatcrisis ís juist politiek, vindt filosoof en onderzoeker Harriët Bergman. Zij tipt zeven boeken die het verband leggen.
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
“Ik kom hier voor een klimaatdemonstratie, niet voor politieke standpunten.” Met die woorden trok een politicus van Water Natuurlijk tijdens de klimaatmars op 12 november de microfoon uit de handen van klimaatactivist Greta Thunberg. Velen vielen hem de afgelopen weken bij: maatregelen tegen de klimaatcrisis moeten we apolitiek houden. Filosoof en onderzoeker Harriët Bergman is het daar hartgrondig mee oneens. Klimaat ís politiek, zegt zij. Daarom: zeven boeken waarin de politieke dimensie van klimaat aan bod komt.
The Ministry for the Future (2020) – Kim Stanley Robinson
Beeld: Orbit
Het eerste hoofdstuk van dit boek leest als een horrorscène, al beschrijft het een aannemelijk scenario: de witte Amerikaanse man Frank May is de enige overlevende van een ramp in India waar duizenden mensen sterven door oververhitting. De catastrofe inspireert de nieuwe Indiase overheid tot ‘geo-engineering’: het op grote schaal aanpassen van een ecosysteem. Maar enkele inwoners kiezen juist voor ‘eco-terrorisme’ om het destructieve gedrag van rijke mensen te veranderen. Talloze oplossingen, zowel technische als morele, komen voorbij: van het wegpompen van water onder smeltende gletsjers tot een minimum inkomen. Ongelijkheid bestrijden en klimaatontwrichting tegengaan gaan immers hand in hand.
The Ministry for the Future is cli-fi oftewel ‘climate fiction’ van de bekende Amerikaanse sciencefictionschrijver Kim Stanley Robinson. Hij gebruikt allerlei vormen, zoals verslagen van vergaderingen, overpeinzingen over de economie en wetenschappelijke analyses in een erg leesbaar en af en toe grappig boek. De Nederlandse vertaling is onlangs verschenen bij Starfish Books.
Climate Change Is Racist (2021) – Jeremy Williams
Beeld:Icon Books
Als je dit boek hebt gelezen, is het onmogelijk klimaatverandering of structureel racisme nog te ontkennen. De Britse schrijver en milieuactivist Jeremy Williams is zich ervan bewust dat hij als witte man geen ervaringsdeskundige is als het om (klimaat)racisme gaat. Maar hij vindt dat hij zijn privileges moet inzetten om anderen op onrecht te wijzen. Williams maakt in Climate Change Is Racist een vergelijking met het krampachtige gesprek over racisme: de angst van veel witte mensen om niet helemaal correct over te komen, zou geen reden mogen zijn om te zwijgen. Oftewel: ook als witte mensen het probleem hebben veroorzaakt, moeten zij het voortouw nemen in de oplossing.
Williams – die ook een prijswinnend blog over het klimaat schrijft – is een begenadigd schrijver. Bovendien legt hij interessante verbanden, zoals: witte artsen nemen de pijn van vrouwen van kleur van oudsher minder serieus en diezelfde blik zie je ook bij klimaatbeleid. Het idee bestaat namelijk dat mensen van kleur minder onder klimaatverandering zouden lijden, omdat zij ‘wel wat gewend zijn’. Hun leed is bovendien minder nieuwswaardig: een overstroming in Bangladesh krijgt vrijwel nooit aandacht in westerse media, een overstroming in Australië of Noord-Amerika wel.
Nu het nog kan (2020) – Extinction Rebellion Nederland
Beeld:De Bezige Bij
Nu het nog kan bevat korte en leesbare essays over de klimaatcrisis door schrijvers van eigen bodem. Het boek is samengesteld door de Nederlandse tak van de burgerbeweging Extinction Rebellion (XR).
XR heeft drie eisen: eerlijk zijn over de ernst van de klimaatcrisis, noodzakelijke maatregelen nemen en burgers bij het proces betrekken.
Binnen de beweging is inmiddels discussie gaande over ‘eis nul’, een vierde eis die op de eerste plaats zou moeten staan: klimaatrechtvaardigheid. Maar daarover staat weinig in dit boek, waarmee het helaas een goede afspiegeling is van het Nederlandse debat over klimaatverandering. Een aantal essays treedt wel buiten de witte, gevestigde orde. Mitchell Esajas roept bijvoorbeeld Shell ter verantwoording en wijst op de koloniale logica van ‘winst boven mens en natuur’ en journalist Babah Tarawally schrijft over klimaatvluchtelingen. Daarnaast staan er ook praktische tips over het hoe en waarom van klimaatactivisme. Daarmee is het boekje vooral zinvol voor wie van plan is actief te worden in de Nederlandse klimaatbeweging.
A Bigger Picture (2021) – Vanessa Nakate
Beeld:Pan Macmillan
Een boek met een wel heel toepasselijke titel. De Ugandese Vanessa Nakate was namelijk in 2020 een van de weinige Afrikaanse klimaatactivisten op de conferentie in Davos van het World Economic Forum. Het internationale persbureau Associated Press (AP) was aanwezig op de persconferentie waar zij sprak. Toch noemde AP haar bijdrage niet en plaatste het zelfs een foto bij het nieuwsbericht waar het Nakate afknipte. Op de foto stonden daardoor vier witte, jonge, vrouwelijke klimaatactivisten. Nakate reageerde op Twitter: ‘Jullie hebben niet alleen een foto uitgewist. Jullie hebben een continent uitgewist.’
Aankaarten dat je verkeerd wordt behandeld, kan door anderen worden gezien als ondankbaar, onbeleefd en overgevoelig. Nakate weet dat: A Bigger Picture gaat over haar ervaring met racisme en seksisme, en hoe die mechanismen de effecten van klimaatverandering verergeren. Zo schrijft ze over de impact van klimaatverandering op Uganda en op het Afrikaans continent. Bijvoorbeeld hoe armoede en voedselonzekerheid leiden tot meer kindhuwelijken. In haar boek benadrukt Nakate dat activisme niet makkelijk is, maar wel loont. Daardoor biedt ze niet alleen een onderbelicht Ugandees perspectief op klimaatactivisme, maar inspireert ze de lezer ook.
The Nutmeg’s Curse (2021) – Amitav Ghosh
Beeld:John Murray
The Nutmeg’s Curse van de Indiase schrijver Amitav Ghosh begint met een stukje onderbelichte Nederlandse geschiedenis: soldaten van gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen die in 1621 huishouden op een van de Banda-eilanden in het huidige Indonesië. De Nederlanders willen er nootmuskaat (‘nutmeg’ in het Engels) vandaan exporteren. Aan de hand van de nootmuskaatboom beschrijft Ghosh een geschiedenis van klimaatontwrichting. Hoe veranderde de boom van iets dat bezongen werd naar iets wat puur bestond voor de winst? En wat en wie werden er allemaal geofferd voor die winst?
Ghosh’ boek is niet alleen prachtig geschreven, het geeft ook inzicht in ‘extractivisme’: het onttrekken van iets aan iets anders, bijvoorbeeld winstgevende grondstoffen aan Banda. Door hun extractivistische blik zien westerlingen andere mensen en de natuur als middelen om winst te boeken. Dat is destructief voor iedereen, zegt Ghosh. Het boek geeft een ontluisterend beeld van Nederlands kolonialisme en ontrafelt moderne mythen, zoals dat de oorspronkelijke bewoners van de Amerika’s massaal stierven door ziekten in plaats van geweld. De Europeanen zetten ziekten in als onzichtbare kogels, waarmee Ghosh een link legt met de actualiteit: toen bleek dat corona een groter effect had op mensen die niet wit zijn, deed de Amerikaanse politiek en financiële elite ineens een stuk minder, schrijft hij.
Is Racism an Environmental Threat? (2017) – Ghassan Hage
Beeld:Polity Press
Antiracisme en natuurbescherming zouden hand in hand moeten gaan, vindt de Libanees-Australische Ghassan Hage. Beide hebben immers als doel het in ere herstellen van wat tot ‘ander’ gemaakt is, zegt Hage, hoogleraar antropologie en sociale theorie.
Dit is een van de weinige boeken waarin islamofobie in relatie tot de klimaatcrisis wordt beschreven. Hage vertelt hoe na 9/11 moslims soms als wolven werden beschreven in de westerse media. Vervolgens onderzoekt hij welke gevolgen het ‘tot dier maken’ van een ander heeft. Want dieren kun je temmen of overheersen, je kunt ze gebruiken als voedsel, of doorverkopen. En sommige dieren zijn gevaarlijk, die moet je uitroeien. Speciësisme gaat ervan uit dat de mens superieur is aan andere levensvormen. En dat is hét recept voor het vernietigen van leefomgevingen én het uitbuiten van andere mensen die je als dier ziet.
Is voor de klimaatbeweging het moment is aangebroken om over te gaan op sabotage? Ja, zegt de Zweedse ecoloog Andreas Malm in How to Blow up a Pipeline (in juli in het Nederlands verschenen als Eco-sabotage, of: Hoe je een pijplijn opblaast). Als je fossiele uitstoot ziet als een criminele daad, is sabotage gerechtvaardigd, schrijft hij. Hij pleit niet voor het verstoren van het dagelijks leven, zoals XR, maar voor de fossiele industrie ontregelen en saboteren. Bijvoorbeeld door te voorkomen dat die nieuwe fossiele installaties kunnen bouwen of door de banden van SUV’s leeg te laten lopen.
Eco-sabotage is een leesbaar en inspirerend boek, vol cijfers, inzichten en nuttige metaforen, dat je uitdaagt na te denken over rechtvaardigheid en de offers die je bereid bent te maken. Ik had de eer bij de Nederlandse vertaling een voorwoord te mogen schrijven.
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 21 april 2022.
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
