Beeld: Coco Olakunle

‘Klimaatonrecht vraagt om niet-westerse verhalen’

Ondernemer Ama van Dantzig was al bezig met ‘climate justice’ voordat het een gangbare term was. Met Dr. Monk brengt ze in Ghana een rechtvaardige klimaatbeweging op gang. ‘Traditionele kennis over de omgang met de natuur is daar uitgewist in de naam vooruitgang.’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Ama van Dantzig (37) mist Ghana, vertelt ze. Normaal gesproken reist ze veel op en neer tussen Amsterdam en haar vorige woonplaats Accra, de Ghanese miljoenenhoofdstad. Vanwege de pandemie zit ze nu al bijna een jaar in dezelfde ‘superduurzame woning’ in Amsterdam. “Nu pas merk ik dat ik me héél erg thuis voel in Ghana”, zegt ze met een bedachtzame blik. “In Nederland ook wel maar… Ik weet het niet, dit is een ingewikkeld onderwerp.”
OneWorld portretteert mensen die zich inzetten voor een betere buurt, school, of werkomgeving. De Verenigde Naties en miljoenen betrokken burgers spraken hiervoor de duurzame werelddoelen af (SDG’s), die we in 2030 moeten halen. Denk aan gendergelijkheid, géén armoede, betaalbare en duurzame energie en kwaliteitsonderwijs voor iedereen. De Goal Getters in deze rubriek gaan daar nu al voor. Geïnspireerd? Check hier wat jij kunt doen.
Ze heeft eigenlijk achter haar laptop plaatsgenomen om te vertellen over haar bedrijf Dr. Monk en haar visie op klimaatverandering. Maar die visie is zo veelomvattend dat ze in een mum van tijd vertelt over de cacao-industrie, het slavernijverleden, het verdwijnen van oorspronkelijke talen, haar twijfels bij de Black Lives Matter-beweging, die vooral lijkt te draaien om zwarte levens in westerse landen, en hoe dit alles ook haar eigen identiteit heeft vormgegeven.

Black Lives Matter, maar ook in Afrika?

Dr. Monk is het bedrijf dat Van Dantzig en haar goede vriendin Lynn Zebeda samen oprichtten in 2011, toen ze beiden nog in de ontwikkelingssector werken. Dr. Monk doet onderzoek voor ngo’s, bedrijven of politieke organisaties die duurzame en sociale producten of diensten willen aanbieden in Ghana of andere Afrikaanse landen.

Neem de ‘Solar Soaker’: een duurzame wasmachine die slechts een beetje water en zonlicht nodig heeft om een was te draaien – véél goedkoper dan een reguliere wasmachine. Vrouwen die hun handen vol hebben aan huishoudelijk werk, maar geen wasmachine kunnen betalen, zouden dankzij een Solar Soaker meer vrije tijd overhouden, of tijd om extra te werken. Het bedrijf erachter, Acacia Impact Innovations, vroeg Dr. Monk om prototypes te testen – in dit geval in Uganda – en te onderzoeken of het ook écht aansluit bij de behoeftes van vrouwen.

Klimaatverandering aanpakken kan alleen met oog voor ongelijkheid

En sinds 2018 heeft Dr. Monk er een nieuw, eigen initiatief bij: Church of Climate Change, een nieuwe klimaatbeweging in Ghana waarvan Van Dantzig hoopt dat ze ooit net zo invloedrijk zal zijn als de ‘echte’ kerk. “Met Church of Climate Change zoeken we nieuwe verhalen en perspectieven over klimaatverandering die resoneren in niet-westerse landen, zodat we dáár collectief in actie komen. Want het bekende politieke verhaal, dat we vooral onze CO2-uitstoot moeten verminderen, resoneert vooral in landen waar die uitstoot ook hoog ligt.”

Van Dantzig vervolgt: “Ik denk persoonlijk niet eens dat de meeste winst valt te behalen in anders consumeren. Het gaat véél meer om herverdeling van welvaart wereldwijd: het klimaatprobleem begint bij de extractie van grondstoffen, uitbuiting van arbeiders en boeren, het dumpen van afval, grotendeels op het Afrikaanse continent.”

Klimaatverandering aanpakken kan dus alleen met oog voor ongelijkheid, volgens Van Dantzig. De landen die het meest uitstoten, voelen namelijk de minste effecten: climate justice, klimaatrechtvaardigheid is wat we nodig hebben. “Dat is nu een populaire term, maar toen we in 2011 begonnen nog helemaal niet. Dat is waar Dr. Monk om draait, of we nou werken aan duurzame innovaties of vrouwelijk leiderschap: we zijn obsessed met het aanpakken van ongelijkheid.”

Geen witte redders

Van Dantzigs verhaal begint in de Utrechtse collegebanken, begin jaren 00: tijdens haar opleiding International Development Studies bekroop haar een ongemakkelijk gevoel. “De overheersende gedachte leek te zijn: er zijn problemen in ‘Afrika’, wat gaan we daaraan doen? Een heel continent werd gezien als een ‘probleem’ om op te lossen.”

Daar kwam bij dat ze zich bewuster was van het koloniale verleden dan veel leeftijdsgenoten. Van Dantzig, die een Nederlandse vader heeft en een Ghanese moeder, groeide tot haar dertiende op in Ghana. “Mijn vader deed onderzoek naar de forten aan de westkust en wat Europese landen daar hebben gedaan. Daardoor was het slavernijverleden bij ons thuis altijd een realiteit. Hij overleed toen ik 17 was, en toen werd die geschiedenis nog interessanter voor mij: nog geen jaar later deed ik onderzoek naar de trans-Atlantische slavenhandel voor school.”

Beeld: Coco Olakunle
Na haar studie zou ze eigenlijk een paar jaar voor ngo’s gaan werken, net als Lynn Zebeda. Maar beiden stoorden zich aan diezelfde witte redder-houding in de ontwikkelingssector. “Het klinkt misschien niet heel geloofwaardig, maar ik hou heel erg van luisteren”, lacht Van Dantzig, die zich in het gesprek bewijst als een enthousiaste prater. “En luisteren is niet makkelijk: westerse ngo’s zeggen al jaren dat ze ‘beter willen luisteren’ naar mensen in Afrika, maar hoe kun je écht luisteren als jij het gespreksonderwerp bepaalt? En ‘samenwerken met lokale partners’ klinkt mooi, maar hoe gelijkwaardig is die samenwerking als de één een zak geld heeft en de ander zich afvraagt of ze ooit een eigen huis zal bezitten?”

De eerste jaren van Dr. Monk woonde Van Dantzig één helft van het jaar in Accra, de andere helft in Amsterdam. Dr. Monk heeft inmiddels een team van vijf mensen verdeeld over beide plekken, plus een aantal freelancers. “We zorgen dat het Nederlandse en Ghanese team op gelijke voet staan, we zijn samen één. Maar ik wil heus niet zeggen dat we met Dr. Monk hét antwoord hebben: ‘Kijk, zo creëer je gelijkwaardige relaties.’ Het blijft een leerproces.”

Church of Climate Change

Van Dantzig kiest haar woorden zorgvuldig en praat met een vriendelijke, zachte stem – behalve op de momenten dat ze plots overschakelt op het Engels. “I hope you don’t mind, when I get excited I switch to English.” Ze brandt vooral los als het gaat om de ideeën achter Dr. Monk: klimaatonrecht, kolonialisme, de doorwerkingen daarvan in het heden.“There is no Europe without Africa, you know? Er is geen vooruitgang zonder Afrika, dat is iets wat we ook op het continent moeten gaan inzien: hoe machtig we eigenlijk zijn. Maar we zijn ons minderwaardig gaan voelen, doordat ons honderden jaren is verteld dat we onszelf móeten haten. Mijn neefjes en nichtjes leren bijvoorbeeld hun eigen taal niet, omdat hun ouders zeggen dat alleen Engels ‘professioneel’ is.”

Kunnen boeren nog wel leven van cacao?

Ze ziet diezelfde houding terug in de klimaatbeweging: voor oplossingen kijken we naar het Westen, terwijl er in traditionele Ghanese verhalen meer dan genoeg traditionele kennis zit over de omgang met de natuur. “In Accra zijn veel overstromingen, en ik weet nog dat een buurvrouw eens tegen ons zei: de geest van de rivier is boos op ons omdat wij haar niet meer respecteren. We nemen haar ruimte af en gooien er te veel troep in. Toen dacht ik ‘ja oké, dat zal wel’, maar eigenlijk sloeg ze de spijker op de kop: we gooien inderdaad te veel afval in de rivier, het is gewoon een kwestie van urban planning in steeds drukkere steden. Al die kennis, die wás er al, maar we hebben haar uitgewist.”

Black Lives Matter neemt de geschiedenis waardoor racisme is ontstaan niet weg

Met de Church of Climate Change wil ze twee vliegen in één klap slaan: collectief in actie komen tegen klimaatonrecht, én teruggrijpen op oude Ghanese verhalen om nieuwe te creëren. Zo is Dr. Monk onderwijsprogramma’s aan het ontwikkelen waarmee ze basis- en middelbare schoolleerlingen bewust willen maken van klimaatproblematiek. “Dat doen we met indigenous storytelling: we schrijven verhalen over Anansi, de spin die veel in Ghanese verhalen voorkomt. In die verhalen zetten we kinderen bijvoorbeeld aan het denken over plasticgebruik.” Want die kennis zullen jongeren nodig hebben naarmate de olie industrie alleen maar meer plastic afval in Afrika zal dumpen komende jaren. “We willen ze zo jong mogelijk bereiken, zodat ze later op een nieuwe manier het land gaan leiden.”

In de toekomst wil Dr. Monk dit onderwijsprogramma verder ontwikkelen, en het hopelijk op nationaal niveau uitrollen. Verder is het moeilijk om lange termijn plannen te maken, verzucht Van Dantzig. “Zelf blijf ik heel erg geïnteresseerd in traditionele verhalen, in ‘wie we zijn’ en het effect daarvan op de politiek. We hebben het nu over Black Lives Matter, maar het gaat veel minder over de geschiedenis waardoor racisme is ontstaan, ongelijkheid tússen landen, die er nog steeds is! We’ve been doing this for hundreds of years! Die mindset veranderen, dat gaat tijd kosten. En dit is onze kleine bijdrage.”

Hoe milieuracisme mensen ziek maakt

Het Westen gaf Zimbabwe maïs, vlees en hongersnood

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons