Ook de koude lente houdt verband met de opwarmende aarde. Beeld: Dmytro Varavin / iStock

Hoe kan het zo koud zijn, als de aarde opwarmt?

Het is bijna juni en toch staat in veel huizen noodgedwongen de verwarming te loeien. Hoe is dat mogelijk, als wetenschappers ons dagelijks waarschuwen voor een opwarmende aarde? Een explainer.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Het is eind mei en buiten reikt de thermometer maar niet boven de 15 graden. April ging de boeken al in als koudste april in 35 jaar. En we stonden allemaal versteld toen de Pasen dit jaar wit kleurde. ‘Nou, doe mij maar nog maar een beetje van die klimaatverandering’, grapt je buurman. Je zucht geërgerd en begint, ‘klimaatverandering zorgt juist ook voor weersextremen…’, maar beseft dan dat je eigenlijk óók niet precies weet hoe dat zit. Want je buurman stelt best een goede vraag: hoe kan het dat ik in mei de verwarming aan heb staan terwijl de aarde opwarmt?

1,5 tot 5 graden warmer

Bij klimaatverandering denken we vaak gelijk aan opwarming. Bosbranden in Australië, Californië en de Amazone – de ‘longen van de aarde’ – lijken daarvan even logische gevolgen als onheilspellende voorbodes, net als ongekende hittegolven en kurkdroge voorjaren in ons eigen land. “Maar”, zegt meteoroloog Yannink Damen van Weeronline.nl, “als we het hebben over de opwarming van de aarde bedoelen we dat de gemiddelde temperatuur stijgt. Dat betekent dat we meer warme en droge periodes gaan zien, niet dat koud weer niet meer gaat voorkomen.”

Er is een verband tussen een opwarmend klimaat en koud weer in Nederland

In 2017 was de aarde, door menselijk toedoen, gemiddeld al een hele graad warmer dan in de jaren vóór het begin van het industriële tijdperk halverwege de achttiende eeuw. Het is waarschijnlijk dat die opwarming inmiddels met 0,2 graden per decennium doorzet. Als we de uitstoot van broeikasgassen niet terugdringen, hebben we in 2100 de grens van 1,5 graad opwarming ruim overschreden, weet het IPCC, de VN-werkgroep voor klimaatverandering. 1,5 graad opwarming is dan het beste scenario, meent een groep klimaatwetenschappers. Zij gaan in hun modellen ook uit van de mogelijkheid van een opwarming van 5 graden ten opzichte van de pre-industriële temperatuur.

Weer vs. klimaat

En laten we het weer en het klimaat ook niet door elkaar halen. Als je nu naar buiten kijkt en de regen tegen de ramen ziet slaan, dan zie je het weer – lokaal en kortstondig. Klimaat gaat over langdurige gemiddelden – temperaturen, zonuren, droogte en neerslag. Klimaatverandering gaat over de verandering van dat klimaat op wereldwijde schaal. Er is zelfs een verband tussen een opwarmend klimaat en koud weer in Nederland. Dat komt door een angstaanjagende kettingreactie op de Noordpool.

Op de Noordpool stijgt de temperatuur maar liefst twee keer zo snel

Wit ijs weerkaatst op een gezonde Noordpool het licht van de zon en daarmee haar warmte. Door temperatuurstijging smelt dit ijs en wordt het donker zeewater. Dat absorbeert zonlicht juist, waardoor temperaturen nog harder stijgen en er nog meer ijs smelt. De temperatuur op de Noordpool stijgt hierdoor maar liefst zo’n twee keer sneller dan het wereldwijde gemiddelde.

Dat zorgt ervoor dat de ‘polaire vortex’, een groot gebied met koude lucht en een lage druk dat boven de beide polen hangt, zich anders gedraagt, wat elders ter wereld voor hogere pieken (‘ruggen’) en lagere dalen (‘troggen’) in luchtdruk zorgt. Als zo’n diep dal zich ophoudt boven land op het noordelijk halfrond, kan koude lucht van de Noordpool naar zuidelijkere gebieden stromen.

Een ‘onrustige’ polaire vortex in januari 2019 zorgt dat koude lucht (blauw) diep naar het zuiden afdaalt.Beeld: NASA JPL
En dat zorgt er dus voor dat op een opwarmende aarde kouderecords kunnen optreden. Over het record in april was Damen overigens wel te spreken: “Ik was aangenaam verrast met de lage uitschieter”, reageert hij. Individuele temperatuurrecords zijn niet alarmerend, zolang ze in balans zijn. En dat zijn ze nu niet, zegt Damen: “We zien tegenwoordig op jaarbasis 8 keer zoveel warmterecords als kou-records.” Het warmterecord dat onder dit alles een vette streep zet: de jaren 10 vormden samen het warmste decennium ooit gemeten.

“Het weer is veranderlijk, maar ondanks zo’n wat koelere lente stijgen wereldwijde temperaturen gemiddeld gewoon door”, aldus Damen. “Als je de extremen op de lange termijn bekijkt, is duidelijk dat het vooral om warme en droge extremen gaat.” Inderdaad, het droge voorjaar van 2020, en de ongekend hete zomer van 2018. “Dat zijn tekenen dat het klimaat wel degelijk opwarmt.”

Echt mooi weer

Doordat we al drie jaar op rij in april ‘met zonder jas’ op het terras zaten, kan het weer van deze maand vreemd aanvoelen, maar voor een meimaand is het in ons koude kikkerlandje momenteel eigenlijk zo verkeerd niet. Dan hoort de temperatuur rond de 13 graden te liggen. De warme, droge lentes van de laatste jaren trokken juist een zware wissel op de Nederlandse natuur. Het grondwaterpeil daalde, moerasgebieden vielen droog en eilandjes werden vast land, waardoor ze opeens ook voor roofdieren te bereiken waren, met voor aldaar broedende vogels alle gevolgen van dien. Bomen waren na elke periode van droogte weer iets minder goed opgewassen tegen de volgende.

De natte lente heeft het grondwaterpeil goed gedaan

Vorige week constateerden natuurbeheerders opgelucht dat het grondwaterpeil op de meeste plaatsen eindelijk weer normaal te noemen is. Damen spreekt van “echt de perfecte lente” voor de natuur: er was vrij constante regenval – niet keihard en plotseling, want dan spoelt het water direct weer weg – en het was iets kouder dan gebruikelijk, met minder zonuren. “De regen kreeg niet de kans te verdampen en zakte langzaam de grond in. En je kunt het zien ook: de natuur is prachtig frisgroen.”

Ook Erik de Jonge, boswachter bij Brabants Landschap is in z’n nopjes: “Ik ben hier zo gelukkig mee.” Aan de telefoon vertelt hij dat hij zojuist van de boot stapt. “We zijn wezen kijken bij de lepelaarkolonie die hier op een eiland zit dat vorig jaar droogviel.” Vossen en andere roofdieren maakten toen de oversteek naar het eiland. “Zo’n 1 procent van de kuikens heeft dat overleefd.” Lepelaars zijn gevoelige vogels, legt De Jonge uit. Ze schrikken van zo’n tegenslag en dan is het nog maar afwachten of ze de volgende keer terugkomen. “Het had niet nog een jaar zo moeten lopen. Maar het is helemaal goed gekomen; ze zitten met z’n honderden te broeden.”

Veel zon, hoge temperaturen, hooguit ’s nachts romantisch op je dakramen een buitje – dat noemen we doorgaans mooi weer. “Maar als je het mij vraagt is dit – de afwisseling – het echt mooie weer”, aldus meteoroloog Damen. “Dit was precies wat we nodig hadden.” Vertel dat de volgende keer maar aan je buurman.

Jaarlijks sterven bijna half miljoen Europeanen door vuile lucht

Energieprijzen omhoog? Een half miljoen huishoudens is al ‘energiearm’

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons