Bezoekers van Pinkpop dronken en plasten er heerlijk op los, zoals altijd. Maar in 2011 luchtte het urinoir meer op dan ooit. Plassen gaf ook het gevoel iets nuttigs te doen: bijdragen aan het bestrijden van voedseltekorten op de wereld. Met een splinternieuwe installatie haalde het bedrijf SaNiPhos in Zutphen uit de festivalurine stikstof en fosfaat, ingrediënten voor kunstmest.
Veel kunstmest wordt nu gemaakt met fosfaaterts uit maar een paar landen, waaronder Marokko en China. Deskundigen waarschuwen dat de winbare voorraden erg schaars worden, waardoor hogere prijzen en zelfs tekorten ontstaan. Een serieus probleem, want in grote delen van de wereld wordt voor de teelt van voedsel veel kunstmest gebruikt.
Struviet
Een fosfaatkringloop door hergebruik van onze rioolinhoud klinkt als een uitkomst. Uit menselijke urine kan namelijk struviet worden gewonnen. Een prima meststof die bestaat uit fosfaten, stikstof en magnesium. Kunnen muziekliefhebbers met een plas in de pauze de wereld redden van honger? Daarop zou je al snel een biertje extra nemen. Maar zo simpel is het niet.
Mestprobleempje
"De fosfaatvoorraden zijn eindig. De wereld zal op een gegeven moment moeten overgaan op honderd procent hergebruik’’, stelt landbouwwetenschapper Bert Smit van de Universiteit Wageningen. ’’Er is ook steeds meer fosfaat nodig. De wereldbevolking stijgt en de vleesconsumptie neemt toe.’’
Het terugwinnen van fosfaat uit urine vindt hij prijzenswaardig, maar het is niet voldoende. Ook verspilling moet worden tegengegaan, aldus Smit. De oplossing volgens Smit: een efficiënter gebruik van kunstmest en vooral van mest in de landbouw. Ook bodemerosie moet worden tegengegaan, want daardoor belandt veel fosfaat uiteindelijk op de bodem van de oceaan. Een ander probleem dat moet worden aangepakt is de plaatselijke ophoping van fosfaat in de bodem, veroorzaakt door een te grote concentratie van vee.
Slechts één keer heeft SaNiPhos de plas van Pinkpopbezoekers verwerkt, zegt procestechnoloog Ferdi van Rossum. De techniek werkt, maar klanten hikken aan tegen de kosten. Transport en verwerking van urine kosten geld, lozen op het riool is veel goedkoper.
Moeder weet beter
De enige grote klant is de organisatie Moeders voor Moeders, dat urine inzamelt van zwangere vrouwen om hormonen te winnen voor vruchtbaarheidsbehandelingen. Vervolgens haalt SaNiPhos er de meststoffen uit. Ook waterschappen leveren gescheiden ingezamelde urine uit hun kantoren, maar het gaat om kleine hoeveelheden, waardoor de onderneming niet rendabel is.
Een ander obstakel is de regelgeving: struviet geldt volgens onze wet nu nog als afvalstof, en mag dus niet als meststof worden gebruikt. SaNiPhos slaat de struviet op, in afwachting van een aanpassing van de regels. Die gaat er wel komen, zegt Van Rossum. Er gloort dus hoop voor de goudgele bron.
Het riool als goudmijn
Waterschappen zitten zelf ook niet stil. Zij zijn al lang verplicht om fosfaat uit het afvalwater te halen, vanwege de grote algengroei die fosfaat in onze slootjes en rivieren veroorzaakt. Waternet in Amsterdam ging nog een stap verder, zij bouwden eind vorig jaar een grote installatie waarbij ook fosfaat wordt gewonnen uit slib dat overblijft na verwerking van poep en urine uit het riool. Door vergisting wint Waternet eerst groen gas, daarna fosfaat.
Waternet ziet hiermee het belang van de (her)winning van meststoffen. Het riool is in feite een fosfaatmijn: uit Amsterdams afvalwater kunnen jaarlijks tienduizend voetbalvelden worden bemest, zo heeft Waternet berekend.
Onder de naam Fosvaatje heeft het zuiveringsbedrijf een serie proefbusjes gemaakt met 300 gram menselijke mestkorrels. Leuk om uit te proberen in de tuin, verkoop is (nog) niet toegestaan.
Bij de verwerkingsinstallatie heeft Waternet bovendien een apart innamepunt voor urine, die wacht op de doorslaggevende vergunning. Een mogelijke toeleverancier is de Heineken Music Hall, waar bezoekers al in waterloze urinoirs plassen.
Het Nieuwe Plassen rukt bovendien langzaam op in kantoren. Het gebouw van het ministerie van Infrastructuur en Milieu in Den Haag krijgt een gescheiden inzamelsysteem met waterloze urinoirs en vacuümtoiletten. In de kelder zal de urine met een nieuwe techniek direct worden verwerkt, zegt Leon Korving van instituut voor watertechnologie Wetsus. Er zal zowel struviet als ammoniak worden gewonnen.
Korving verwacht dat urine van mannelijke kantoorwerkers op steeds meer plaatsen apart zal worden ingezameld. Evenals SaNiPhos is hij optimistisch. "Ik verwacht dat struviet vanaf volgend jaar zal gelden als meststof. Op Europees niveau is men ook hiermee bezig."
In nieuwbouwwoningen zullen ook vaker waterloze toiletten worden geïnstalleerd, denkt Korving. In de wijk Waterschoon in Sneek wordt hiermee al geëxperimenteerd. "Zestig woningen voor ouderen hebben daar een vacuümtoilet. Poep en urine zijn zo heel geconcentreerd, en kun je mengen met afval van groenten en fruit. Er wordt biogas uit gewonnen, en ook struviet."
Do It Yourself
Zelf proberen? In andere landen wordt geëxperimenteerd met rechtstreekse bemesting door urine dat met water is verdund. Wel is het belangrijk dat er geen medicijnresten in zitten, want die kunnen schadelijk zijn voor je plantjes.
Gedoe met potten en emmers is niet meer nodig. Het Zweedse bedrijf Guldkannan ontwierp een speciale plaspot, die ook als gieter voor de tuin kan worden gebruikt. Het Nieuwe Plassen op z’n Zweeds.