Groene schijn: we kappen de Amazone voor ‘schone’ windmolens

Zo meldden zich kort na het voltooien van de weg de eerste houthandelaren, afkomstig uit het kustgebied van Ecuador. Ze zochten balsa, een tropische houtsoort die wordt gebruikt bij de productie van windturbines. Het is zowel vederlicht als extreem sterk en is daardoor de ideale grondstof voor de wieken, die tot wel 100 meter lang kunnen zijn. Het balsahout wordt verwerkt in de binnenkant van de wieken, in een composietmateriaal van koolstof- of glasvezels, hars en balsahout.

Maar in 2019 steeg de vraag naar balsa zo snel dat de bestaande plantages de vraag niet meer aankonden. Dat kwam vooral door China, waar de overheid bedrijven subsidieerde om windmolenparken te bouwen. Maar ook Europa en de Verenigde Staten hebben de afgelopen jaren flink ingezet op windenergie. Zo bouwde de Europese Unie in 2021 een recordaantal windmolenparken bij. Een ontwikkeling die zich, met het oog op de energietransitie, de komende jaren vermoedelijk zal doorzetten.

Artikel gaat verder onder de foto.

Zo ook in Kashap, een Achuar-gemeenschap van drie families op drie uur varen van Copataza. “De balsero bood me 12.000 dollar voor mijn bomen aan de rivier”, zegt Gerardo Aij (38), een tanige, kleine man. “Hij gaf me een voorschot van 700 dollar, waarna hij begon met kappen. Maar de rest van het geld heb ik nooit gekregen.” Dezelfde verhalen vertellen de bewoners van het gehucht Copataza. Door zijn ligging aan de weg en de rivier transformeerde dat tot de belangrijkste doorvoerhaven voor balsahout. Tussen juli 2020 en juni 2021 zouden via de ‘haven’ van Copataza (niet meer dan een modderige aanlegplaats aan de rivier) zo’n 71.000 balsabomen het gebied hebben verlaten, stelt het Wereld Natuur Fonds.

En dan waren er nog de sociale problemen en de criminaliteit, die veroorzaakt werden door de houtkap en alle economische activiteit daaromheen. “Mensen van buitenaf brachten drugs en alcohol naar onze gemeenschap. De jongeren vielen voor de verleiding en gingen niet meer naar school”, zegt Tito Vargas, verantwoordelijke voor Economie in de Inheemse organisatie Nacionalidad Achuar de Ecuador (NAE). “Binnen families leidde de balsahandel tot scheidingen”, vertelt Vargas, “want mannen verkochten alles zonder erover te overleggen en kwamen dan zonder een cent thuis, dronken. Er zijn zelfs moorden gepleegd, allemaal veroorzaakt door de handel in balsa.”

Artikel gaat verder onder de foto.

Dat kan Gilberto Nenquimo, voorzitter van de Nacionalidad Waorani del Ecuador (NAWE), beamen. “Ik vloog over ons territorium met een vliegtuigje en zag overal ontboste stukken land, tot zelfs in het beschermde gebied van de niet-gecontacteerde Waorani.” De Waorani’s zijn Ecuadors laatste Inheemse volk dat in contact kwam met de westerse wereld, pas in de jaren 1950. De 4000 Waorani’s bewonen ruim 800.000 hectare regenwoud, waarvan een deel beschermd natuurgebied is. Een klein deel van hen leeft nog zonder contact met de westerse wereld.

Nenquimo besloot om de kap in zijn territorium te verbieden. Dat leverde hem niet alleen bedreigingen van malafide balseros op, maar ook protesten van gemeenschapsleiders. “‘Laat ons verkopen’, zeiden ze me. En dat is begrijpelijk, want de mensen hebben geld nodig. Maar ze zien niet dat de balseros misbruik van hen maken.”

Artikel gaat verder onder de foto.

Julian Illanes, leider van Copataza, is kritisch over de balsakoorts. “Balsa is nu het nummer 1-gewas van de Achuar. Maar de bomen leveren pas na drie of vier jaar iets op, en ondertussen verwaarlozen mensen hun akkers. Dat leidt onvermijdelijk tot een voedselcrisis.”

Naar verwachting zal de wereldwijde vraag naar balsa de komende jaren blijven toenemen. Zo kondigden Nederland, België, Duitsland en Denemarken aan om voor 2050 het aantal windparken op zee flink uit te breiden, waarvan 65 gigawatt al voor 2030 klaar moet zijn. Ter vergelijking: in het afgelopen recordjaar 2021 werd wereldwijd zo’n 100 gigawatt windenergie in gebruik genomen.

Artikel gaat verder onder de foto.

Zo bezweert het grootste exportbedrijf van balsahout in Ecuador, het Zwitserse Plantabal/3A Composites, dat het bedrijf nooit hout uit het Amazonegebied heeft afgenomen. Maar uit een enquête onder 19 chauffeurs van ladingen balsahout in de Amazone, uitgevoerd gedurende 42 dagen in 2021 in de haven van Copataza in opdracht van het WWF, blijkt dat zij wel degelijk het hout aan dit bedrijf verkochten. 11 chauffeurs gaven aan het hout naar Plantabal te vervoeren.

Ramón Pino, algemeen directeur bij 3A Composites in de Amerika’s, ontkent de aantijging in alle toonaarden. “Wij zijn de grootste en bekendste producent van balsa in Ecuador. Maar de bedrijven die het hout (uit de Amazone, red.) afnamen zijn klein, zonder naam. Daarom zeggen de chauffeurs ‘Plantabal’, net zoals wanneer mensen Coca-Cola zeggen wanneer ze eigenlijk een ander merk bedoelen.” Wanneer we Pino’s weerwoord voorleggen aan twee houthandelaars in Copataza, bevestigen die toch dat zij het grootste deel van hun balsa aan Plantabal verkochten.

Een langere versie van dit artikel verscheen in oktober 2022 op mo.be.
Deze publicatie kwam tot stand met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.