Een wetenschapper van Pacific Northwest National Laboratory, dat in 2010 onderzoek deed naar ondergrondse opslag van CO2. Beeld: Pacific Northwest National Laboratory
Klimaat

Gaan we met CO2-opslag de aarde redden?

De enige manier om het Akkoord van Parijs te halen, is om CO2 uit de lucht te ‘vangen’ en op te slaan, zeggen experts. Zo zouden we de opwarming van de aarde aanzienlijk kunnen beperken. Maar is deze technologie niet gewoon een excuus om te blijven uitstoten?

Door 24 juni 2021
CCS CO2 klimaatneutraal schone energie SDG13
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
2 miljard euro geeft de Nederlandse overheid aan een consortium van bedrijven, waaronder Shell, voor het Porthos-project in de Rotterdamse haven. De bedoeling van dat project is om de CO2-uitstoot van een groep havenbedrijven op te vangen en op te slaan in lege gasvelden onder de Noordzee.

In de Antwerpse haven gebeurt iets soortgelijks met het Antwerp@C-project. Samen met zeven chemie- en energiebedrijven, waaronder olie- en gasreus ExxonMobil, wil ze onderzoeken hoe CO2 kan worden afgevangen, getransporteerd en opgeslagen in de zee of in de grond. Tegen 2030 moet op die manier de helft van de CO2-uitstoot in de haven van Antwerpen worden opgevangen.

“

Zonder het opslaan van CO2 is het Parijsakkoord niet haalbaar, zeggen experts

Deze technologie voor het opvangen en opslaan van CO2 heeft een naam: Carbon Capture and Storage, kortweg CCS. Carbon Capture and Utilization (CCU) betekent dat de CO2 hergebruikt wordt. Beide worden gezien als hoofdwegen naar een ‘koolstofneutrale samenleving’.
Carbon Capture and Storage (CCS) betekent het vangen en opslaan van CO2.
Carbon Capture and Utilization (CCU) betekent het vangen en hergebruiken van CO2.

Klimaatakkoord van Parijs

Zonder het opslaan van CO2 is het Akkoord van Parijs – de klimaatopwarming beperken tot 2,0 en liefst 1,5 graad — niet haalbaar, zeggen verschillende experts. Het Vlaams Agentschap Innoveren & Ondernemen (VLAIO) concludeerde bijvoorbeeld dat de Vlaamse energie-intensieve industrie ongeveer de helft van de huidige CO2-uitstoot moet afvangen, om tegen 2050 significant minder uit te stoten. 

Een blik in het verleden leert echter dat CO2-afvang vooralsnog geen succesverhaal is. Enkele jaren geleden werden zeven verschillende proefprojecten vroegtijdig afgesloten. Volgens de Europese Rekenkamer ‘maakte ze de ambities voor koolstofafvang niet waar’.

Achter jouw ‘groene’ label zit vaak gewoon grijze stroom

Bart Strengers, CCS-expert en onderzoeker bij het Planbureau voor Leefomgeving, wijt dat vooral aan financieringsproblemen. “Nu is de tijd wél rijp voor grote projecten”, denkt hij. “Omdat de klimaatdoelen alleen maar scherper worden gesteld. We hebben de technologie meer dan ooit nodig. En langzaam maar zeker wordt CCS ook economisch interessant.”

Strengers doelt daarmee op het Europese Emissiehandelssysteem (ETS). Dat geeft bedrijven ‘rechten’ om een bepaalde hoeveelheid CO2 uit te stoten. Wie meer wil uitstoten, kan emissierechten kopen; wie minder uitstoot, kan rechten verkopen. De grootste Europese spelers uit de zware industrie en de elektriciteitssector handelen via het Emissiehandelssysteem.

CO2 opvangen wordt rendabel

Maar de totale hoeveelheid emissierechten is beperkt en daalt elk jaar. Daardoor moeten de bedrijven kiezen: ofwel minder uitstoten, ofwel steeds duurdere emissierechten kopen. De prijs van emissierechten is de laatste tijd sterk gestegen. Waar bedrijven in september 2020 nog ongeveer 30 euro betaalden om een ton CO2 uit te stoten, is dat nu ongeveer 50 euro.
“

CO2 die opgeslagen wordt, telt niet mee in de uitstootcijfers

Het wordt daardoor steeds interessanter voor bedrijven om aan CO2-afvang te doen. Want CO2 die afgevangen en opgeslagen wordt, telt niet mee als uitstoot. “Bepaalde emissiestromen van CO2 kan je nu al voor 20 euro per ton aftappen, bij de waterstofproductie uit methanol en ammoniak, bijvoorbeeld. Dat is goedkoper dan een emissierecht kopen”, vertelt Metin Bulut, business development manager bij het Vlaams Instituut voor Technologie (VITO).

Of CO2 afvangen in een productieproces wenselijk is, hangt nauw samen met het prijskaartje. “Als de prijs van emissierechten stijgt, dan wordt CCS rendabel”, voorspelt Strengers. Volgens de onderzoeker van het Nederlandse Planbureau voor Leefomgeving is er in elk geval geen technologisch probleem. “De technologie bestaat, het is geen rocket science, en er is genoeg opslagruimte.”

Van CO2 naar brandstof

Met het VITO doet Bulut vooral onderzoek naar technieken waarmee je de afgevangen CO2 kunt hergebruiken, CCU dus. De CO2 wordt omgevormd tot moleculen voor een nieuwe grondstof. “CO2 kan bijvoorbeeld naar methanol worden omgezet, dat als brandstof voor de scheepvaart kan dienen”, geeft Bulut als voorbeeld. “Schepen varen tegenwoordig op heel vervuilende stookolie. Die uitstoot zou volledig verdwijnen als alle schepen op methanol varen.”
“

Critici denken dat hergebruik van CO2 een alibi geeft om door te gaan met fossiele brandstoffen

In de Gentse haven willen tien private en publieke partners een ‘North CCU Hub’ creëren, die onder meer afgevangen CO2 omzet in methanol. Tegen 2024 mikken de initiatiefnemers op een jaarlijkse methanolproductie van 45.000 ton. En in de Antwerpse haven wil Power to Methanol tegen 2023 elk jaar 8000 ton methanol produceren. Maar ook hier vormt het prijskaartje een obstakel. Bulut: “De productie van energiedragers uit afgevangen CO2 is duurder dan die van ‘normale’ brandstofproductie.” Als die kosten dalen, zou het economisch haalbaarder worden, denkt hij.
Afvang van CO2 in een steenkoolinstallatie. Technologieën om CO2 af te vangen komen voor in bijna alle uitgestippelde scenario’s naar nuluitstoot.Beeld: CSIRO

Meer fossiele brandstoffen

Want hoe halen we de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs? Ook wetenschappers en economen zoeken naar antwoorden op deze vraag, aan de hand van beoordelingsmodellen die economie en klimaat verbinden en berekenen wat de invloed van bepaalde technologieën en investeringen zal zijn op de klimaatverandering. Recent ontwikkelde het Internationaal Energieagentschap (IEA) op basis van zo’n model een route naar een netto-nuluitstoot tegen 2050 voor de energiesector. Het woordje ‘netto’ duidt erop dat de uitstoot van broeikasgassen na 2050 nog wel blijft bestaan. Het gaat dus niet over het beperken van de uitstoot, maar over het compenseren.
“

‘Netto-nuluitstoot’ gaat over het compenseren van uitstoot, niet over het beperken ervan

De netto-nulroute van het IAE wijst naar twee mogelijke technologieën met ronkende namen: direct air carbon capture and storage (DACCS) en bioenergy with carbon capture and storage (BECCS). Met die eerste technologie wordt CO2 niet afgevangen uit de schoorsteen van een bedrijf, maar uit de lucht gezogen en daarna ondergronds opgeslagen. Bij BECCS verbrandt men biomassa en de CO2 die daarbij vrijkomt, wordt afgevangen. Biomassa is bijvoorbeeld hout, suikerbieten of organisch afval: materiaal dat tijdens de levenscyclus CO2 uit de atmosfeer opneemt. Daardoor is het mogelijk om, netto berekend, CO2 aan de atmosfeer te onttrekken.

Geen van beide technologieën wordt al op grote schaal gebruikt. Of dat in de toekomst zal veranderen, blijft onzeker, zo stelde een studie van drie Milanese academici eind mei. Toch spelen ze in zowat alle uitgestippelde scenario’s naar een netto-nuluitstoot een cruciale rol.

Koolstofbudget is bijna op

Door de COVID-19-pandemie lag de wereldwijde uitstoot in 2020 even lager, maar weinig verschil maakte dat niet. In 2021 wordt zelfs de op één na grootste emissietoename ooit verwacht — de grootste toename was in 2010. Toen probeerden landen hun economieën door de financiële crisis te loodsen door gebruik van goedkope fossiele bronnen.

Kunnen we er wel zeker van zijn dat de BECCS- en DACCS-technologieën ons klimaat gaan redden? “Dat is moeilijk te zeggen”, zegt klimaatonderzoeker Kiane de Kleijne, die meeschreef aan het rapport van het VN-Klimaatpanel uit 2018 over de opwarming van de aarde tot 1,5 graad Celsius. “De ontwikkeling ervan is nog volop bezig. Ik denk dat de technologische uitwerking wel moet lukken.”

“

Door de coronapandemie was de CO2-uitstoot eventjes lager

CO2 afvangen van de uitstoot van de industrie is voorlopig duur, en CO2 meteen uit de lucht zuigen is nog onbetaalbaar: “Dat kost 100 tot 1000 euro per ton CO2-afvang”, zegt Bulut van het VITO. De Kleijne: “Maar men zegt dat die kostprijs naar beneden kan, naar 100 of zelfs 50 dollar. Dat is onder voorbehoud, maar de vooruitzichten zijn rooskleuriger dan enkele jaren geleden. Wat zeker is: de prijs zal dalen.” De BECCS-technologie, waarbij CO2 uit biomassa wordt afgevangen, zal juist duurder worden, zegt de Kleijne, doordat land voor biomassaproductie schaarser wordt.

Technologie voor uitstelgedrag?

Volgens critici verlaagt het perspectief op nog te ontwikkelen technologieën de urgentie van reëel klimaatbeleid. Beleidsmakers gebruiken technologische oplossingen als excuus om door te gaan met uitstoten. “Het is belangrijk om het niet enkel te hebben over een abstracte netto-nuluitstoot in een verre toekomst, maar ook over de uitstootreducties in de komende vijf en tien jaar”, zegt De Kleijne. “Hoe sterker we de uitstoot beperken in de komende paar jaar, hoe kleiner de afhankelijkheid van technologieën die CO2 moeten verwijderen.”

De oorspronkelijke versie van dit artikel verscheen eerder op MO.be.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons