Trots pakt Adalberto de microfoon vast en kijkt de zaal, vol mannen in pak, in: “Ik ben nu 40 jaar. Tot mijn 21e kende ik geen electriciteit. Ik woonde op het platteland waar dat nog niet bestond. Acht jaar geleden kwam ik naar Rio, naar de favela Babilônia. Twee jaar geleden leerde ik dat de warmte van de zon omgezet kan worden in elektriciteit en hoewel ik het moeilijk vind om dat proces precies te begrijpen, ben ik nu de vicepresident van de coöperatie voor zonne-energie RevoluSolar.”
Gezamenlijk initiatief
In de favela Babilônia is een revolutionair project gestart waarbij er een coöperatie is opgericht die zonder winstoogmerk, via de installatie van zonnepanelen energie wil produceren voor de bewoners van deze informele wijk. Het is een gezamenlijk initiatief van onder andere Pol d’Huyvetter, de eerste buitenlandse ondernemer die een guesthouse heeft opgericht in Babilônia, Eduardo Figueiredo, de Braziliaanse eigenaar van een hostel, Adalberto Silva de Almeida, electriciën die een cursus volgde om zonnepanelen te kunnen installeren en André Luiz Abreu de Souza, de huidige president van de bewonersvereniging van Babilônia.
Eind januari 2016 hebben zijn de eerste zonnepanelen geïnstalleerd op het dak van Pol’s guesthouse en Eduardo’s hostel. Inmiddels zijn er concrete plannen om ook de daken van de lokale crèche, de gezondheidspost en het gebouw de bewonersvereniging van panelen te voorzien. Pol d’Huyvetter, de huidige voorzitter van de NGO Revolusolar heeft het ambitieuze plan dat over vier jaar de favela voor honderd procent voorziet in de eigen energieproductie, opgewerkt door zonnepanelen. Innovatief is de coöperatieve vorm die hiervoor werd ontwikkeld. Op deze wijze hoef je als bewoner niet zelf over een dak te beschikken, maar kun je ook een dak ‘huren’ van je buurman, of een inleg betalen en meedelen in de gezamenlijk geproduceerde kilowatts, die voor aftrek van je ‘normale’ energierekening zorgen.
Weinig zonne-energie in zonnig land
Op 12 september 2016 organiseerde Revolusolar een conferentie over zonne-energie in het centrum van Rio de Janeiro waar energie-experts uit binnen- en buitenland aanwezig waren om te leren van het succes uit de favela, kennis uit te wisselen en partners en investeerders aan te trekken. Opvallend is dat in een zonnig land als Brazilie slechts 0,2 procent van de energie zonne-energie is. 70 procent komt voort uit waterkracht.
Rodrigo Vellardo Guimarães, energie-analist in Rio legt uit dat dit meteen ook een probleem is: “Door langdurige droogte in de afgelopen jaren, moest men overgaan op de winning van energie door thermo-electrische generatoren. Dit laatste is een heel kostbaar proces. De energierekening is in de afgelopen twee jaar voor de meeste mensen verdubbeld. Het initiatief in de favela klinkt dan ook aantrekkelijk voor de financieel kwetsbare bewoners. Maar zonnepanelen zijn een flinke investering. Het zal moeilijk worden voor de armen om deze investering te doen. Bovendien is er ruimte nodig en de daken van de kleine huisjes in de favela zijn niet altijd groot genoeg.” Op de conferentie toonden veel investeerders interesse en de NGO heeft dan ook alle vertrouwen dat zonnepanelen ook voor de armeren gefinancierd kunnen worden, door donaties of micro-kredieten.
Trots en waardigheid bewoners
In de favela zijn de motieven voor het initatief veelzijdig. Eduardo en Pol kwamen onafhankelijk van elkaar op het idee zonnepanelen te installeren en bundelden later hun krachten. Voor zowel Eduardo als Pol speelt het aspect van duurzaamheid een belangrijke rol. Het niet belasten van het milieu en het omzetten van zon, dat in grote mate aanwezig is in de zonovergoten stad aan de zee, waren het uitgangspunt. Pol geeft tevens aan dat hij iets aan de gemeenschap wil geven: “De energierekeningen zijn buitensporig hoog. Door de bewoners tot producent te maken, zullen de rekeningen minder hoog zijn. Bovendien geeft het de bewoners trots en waardigheid dat zij in staat zijn zelf energie te produceren.”
Door bewoners tot producent te maken, zullen de energierekeningen minder hoog worden
De activist Andre Luiz Abreu de Souza beaamt dit vurig: “Voor mij is het een politiek project van verzet. Verzet tegen de elite, verzet tegen het monopolie van energiemaatschappij Light. Zonne-energie was tot nu toe vooral voorbehouden aan de rijken. En nu zijn wij het, de armen die in de heuvels wonen, de eeuwig gedisdrimineerde favela-bewoners die een voorbeeld zijn voor de maatschappij. En natuurlijk om die uitbuiters van Light een loer te draaien. Laten we de rollen eens omdraaien!”
Legale consumenten
Decennialang werd de favela volgens het ‘gato’-systeem van energie voorzien: doorgetrokken kabeltjes naar door de overheid aangelegde straatverlichting voorzag het merendeel van de bewoners van gratis stroom. Pas sinds enkele jaren is electriciteit in de informeel georganiseerde gemeenschappen geïnstitutionaliseerd. Nadat de pacificatiepolitie werd geinstalleerd in verschillende favela’s, met name in de zuidelijke zone, nam de controle in de wijken toe, als ook de perceptie van veiligheid. Grotere coörporaties als Light hebben hun intrede gedaan en maakten de bewoners tot legale consumenten.
Andre verklaart hieruit zijn verzet: “Met het idee van de regering de favela’s situaties te verbeteren, is er ook meer controle gekomen. Er zijn chips geplaatst in alle huizen die het verbruik meten, en nu zitten we met absurd hoge rekeningen. Hoe kan iemand met een inkomen van 800 reais (ca 230 euro) per maand een energierekening betalen van 200 reais (ca 57 euro)? De regering schaart dit onder integratie in de maatschappij. Maar het gaat om uitsluiting: de armen worden er alleen maar armer op. Als we zelf gaan produceren, blijft het tenminste binnen de community.”