Een kleine veertig belangstellenden heeft zich in de centrale hal van het Parijse conferentiecentrum Centquatre verzameld rond een breedbeeldtelevisie. De Franse boerenfederatie Confédération Paysanne laat in samenwerking met de internationale boerenorganisatie La Via Campesina een aantal films zien over het mondiale industriële voedselsysteem en de invloed daarvan op klimaatverandering. En dat is niet zuinig, menen de activistische boeren. Meer dan zeventig procent van de mondiale ontbossing wordt veroorzaakt door het oprekken van de ‘agricultural frontier’ en de huidige landbouwpraktijk is verantwoordelijk voor tussen 11 en 15 procent van de mondiale uitstoot van broeikasgassen, volgens La Via Campesina. Dat is dan ook nog eens buiten alle indirecte uitstoot als gevolg van mondiaal transport of de productie van verpakkingsmaterialen om gerekend.
Het begin van de oplossing van het klimaatprobleem is dan ook simpel: breng de voedselproductie terug in handen van de boer. “Om het systeem te verbeteren moet de basis versterkt worden”, is de slogan. Immers, kleine boeren produceren volgens het invloedrijke IAASTD-rapport van de Wereldbank en de VN nog steeds zeventig procent van alle voedsel wereldwijd – en doen dat volgens La Via Campesina, Confédération Paysanne en de andere boerenorganisaties die in Centquatre zijn samengekomen een stuk schoner dan multinationals die monocultures besproeien met vervuilende herbiciden om de opbrengst vervolgens de halve wereld over te slepen, zo stelt La Via Campesina in een rondgedeelde actiebrochure: “Much of the food system's GHG emissions can be eliminated if food production is reoriented towards local markets and fresh foods, and away from cheap meat and processed foods. But achieving this is probably the toughest fight of all, as corporations and governments are deeply committed to expanding the trade in foods.”
Spandoek
Helaas voor La Via Campesina heeft UNFCCC-baas Christiana Figueres haar hoop gevestigd op slimme innovaties vanuit het bedrijfsleven om de mondiale klimaatproblemen op te lossen. Ook binnen de agribusiness-sector zelf wordt de nadruk gelegd op het promoten van slimme technologische oplossingen om schoner en efficiënter meer te kunnen produceren.
Desondanks wijzen de boeren in Centquatre een ambitieus mondiaal klimaatakkoord niet allemaal af, zegt de Zuid-Afrikaanse Jermaine resoluut. De boerin woont in de provincie Noord-Kaap niet ver onder de Kalahariwoestijn in Zuid-Afrika. De temperaturen daar zijn de laatste jaren snel opgelopen, zegt ze: “We hebben tegenwoordig veel vaker temperaturen van meer dan 41 graden. De beschikbare graslanden verminderen in rap tempo, de dieren sterven. Daarbij ontstaan er door de droogte enorme waterproblemen. Wij voelen de effecten van klimaatverandering nu al.”
Jermaine is in Parijs als vertegenwoordiger van de Rural Women’s Assembly; een bont gezelschap aan boerinnen uit landen als Zimbabwe, Malawi en Mozambique dat op lokaal niveau werk aan oplossingen, zoals educatietrajecten op scholen en de aanleg van gemeenschapstuinen. Een belangrijk probleem voor kleine boeren is dat als ze klimaatverandering over leven steeds minder ruimte op de voedselmarkt is tegenover het goedkoop producerende mondiale grootbedrijf. Ze is bang dat COP21 uiteindelijk zal leiden tot een klimaatakkoord waarin zowel de rol als het belang van de kleine boeren het onderspit delft: “Grote bedrijven zijn vaak belangrijke bijdragers aan klimaatverandering. Toch laten politici hun oren maar al te graag hangen naar die bedrijven en het grote geld, terwijl ze juist kleine boeren moeten beschermen.”
Grote bedrijven zijn vaak belangrijke bijdragers aan klimaatverandering.
Syriëconflict
Niet alleen de Rural Women’s Assembly waarschuwt voor de urgentie die klimaatverandering voor veel boeren nu al heeft – niet pas in 2020, als het Parijsakkoord dat dit weekend naar verwachting ondertekend wordt van kracht wordt. Eerder in 2015 presenteerde het Earth Institute van de Amerikaanse Columbia Universiteit een rapport over de klimatologische veranderingen waaruit blijkt dat het platteland van Syrië 2006 tot 2011 werd Syrië geteisterd door de ergste droogte sinds mensenheugenis. Boerenfamilies trokken daarom naar de toch al overbevolkte steden van het land en er ontstond een explosief mengsel van uitzichtloosheid in de buitenwijken, voedselschaarste en armoede op het platteland, tegenvallende landbouwopbrengsten dat uiteindelijk resulteerde in opstand en een gewelddadige burgeroorlog. En volgens de onderzoekers zijn er nog meer gebieden in het nabije Oosten en in Afrika waar klimatologische veranderingen zorgen voor flinke waterproblemen en een aanslag op de voedsel- en energiezekerheid.
Voor kwetsbare kleine boeren wereldwijd is een effectieve klimaataanpak dan ook van direct levensbelang. Maar dan moet er wel goed geluisterd worden naar die boerengemeenschappen, waarschuwt Adnan Çobanoglu van de Turkse boerenvakbond ÇİFTÇİ-SEN. De besnorde Turk is naast vakbondsman ook druiventeler – een gewas dat veel last heeft van zware vorstperiodes die in Turkije de laatste jaren tot in de lente voorkomen. In zijn regio zijn het echter de schone energieprojecten die het meest schadelijk zijn voor de boeren in de buurt, vertelt hij: “In de naam van schone energie worden er bomen gekapt en landbouwgronden vernietigd. Er worden dammen aangelegd en windmolens, maar als je tegelijkertijd lokale boeren en voedselvoorziening vernietigt dan kun je dat toch geen duurzaamheid noemen?”
In de naam van schone energie worden er bomen gekapt en landbouwgronden vernietigd.
Çobanoglu draagt een groene pet van La Via Campesina en doet zijn verhaal in de met blauwe doeken behangen persruimte van Centquatre. De officiële COP21-onderhandelingen die een metrostop en een treinrit van een ruim kwartier verderop plaatsvinden, zijn volgens de boerenorganisatie eigenlijk dan ook eerder een deel van het probleem dan van de oplossing als het gaat om klimaatverandering. Technologische innovatiekracht is mooi, maar de grote bedrijven die het onderzoek daarvoor doen hebben vaak heel andere belangen dan kleine landbouwers wereldwijd, zo wordt benadrukt: “Peasant farmers are among the first to fall victim to adverse climate conditions. (…) They are also implicated by the so-called solutions offered by multinationals.”
Overheden gaan dan ook te snel mee in de lobby van grote energie- of landbouwbedrijven die hun eigen technische oplossingen hebben voor klimaatveranderingen, vertelt Çobanoglu met drukke handgebaren. Terwijl het nou net essentieel is dat er nauwer samengewerkt wordt met boeren om de voedselketen in het begin al duurzamer te maken: “Er is al veel milieuwinst te behalen door simpelweg meer in het seizoen te eten of zonder pesticiden te produceren. Dat betekent dat er fundamentele veranderingen in de voedselketen moeten optreden. Maar dat soort oplossingen worden niet besproken op topontmoetingen als dit, want ook de klimaatoplossingen zijn gekaapt door het bedrijfsleven.”
Bottom-up
Als politieke en economische leiders samen kunnen komen om te overleggen over klimaatverandering, dan kunnen boeren dat ook, vindt Çobanoglu. Hij en zijn collega’s zijn diep doordrongen van de noodzaak om van onder op en in internationaal verband zélf op zoek te gaan naar manieren om de voedselproductie te verduurzamen. Het is immers nog maar de vraag wiens belangen het COP21-akkoord precies gaat vertegenwoordigen, benadrukt de Zuid-Afrikaanse Jermaine: “Genetisch gemanipuleerde gewassen zijn in opkomst in Zuid-Afrika en worden gepromoot als een wondermiddel om geen bestrijdingsmiddelen meer te hoeven gebruiken. Maar die gmo’s zijn meestal soja en maïs bestemd voor exportproductie. Lokale boeren zijn daar niet mee geholpen. Het zijn nepoplossingen.”
Gmo’s zijn meestal soja en maïs bestemd voor exportproductie. Lokale boeren zijn daar niet mee geholpen.
Haar Rural Women’s Assembly is afgereisd naar Parijs om de stem van die kleine, merendeels zwarte, boeren te vertegenwoordigen, zegt ze strijdbaar: “Grote en commercieel opererende boeren hebben een veel sterkere stem en veel betere toegang tot leningen en technologie om de effecten van de droogte op te vangen. Zij hebben baat bij het voortbestaan van dat grote internationale voedselsysteem, terwijl kleine boeren steeds meer in de problemen komen. Wij hopen uiteindelijk op een sterk en bindend akkoord dat de belangen van kleine boeren dient, niet alleen van agro-industriële bedrijven. Wij zijn hier om onze stem te laten horen.”
