‘Als je alleen maar bezig bent met overleven, vervaagt geluk’

Medicijnentekorten, voedselschaarste, stijgende inflatie en meer dan twintigduizend moorden per jaar: dat is de tragische realiteit van de aanhoudende politieke en economische crisis in Venezuela. Maar de crisis omvat veel meer dan cijfers en geld. De toenemende vijandigheid van het dagelijkse leven heeft de burgers met een slopend psychologisch trauma opgezadeld, concludeert Ferrero na haar onderzoek. Zij voelen zich verloren in de dagelijkse strijd om te overleven.

De kleurrijke Caribische natie die Venezuela ooit was, is somber en vooral bezig met de onzekerheid van de toekomst. Ferrero vertelt over de gevolgen van de jarenlange crisis voor haar landgenoten, vrienden en familie.

“Van de één op de andere dag veranderde Caracas van een levendige, bruisende stad in een verlaten oord. Drie dagen lang zat de hoofdstad zonder stroom en water, want alle waterpompen zijn gekoppeld aan elektriciteit en werkten dus niet. De oorzaak van de elektriciteitsproblemen zijn nooit helemaal bekend geworden, president Maduro meende dat de Amerikanen erachter zaten, maar wij, de burgers, leggen de schuld bij hem en zijn nalatigheid.

De stroomuitval duurde inmiddels drie dagen. Veel mensen hadden al drie dagen geen water tot hun beschikking en besloten, noodgedwongen, om zich te wassen in de vervuilde Guaire-rivier, die recht door Caracas stroomt. Op de vierde dag kregen delen van de hoofdstad weer stroom en licht, waarna de burgers eigenlijk gewoon doorgingen met hun levens alsof er niets was gebeurd.”

“Ondanks het gewelddadige imago van het land, waren heel veel mensen in Venezuela gelukkig. Natuurlijk kunnen dingen altijd beter, maar we zitten aan het strand en het is het hele jaar door lekker weer. Daardoor gingen wij Venezolanen van nature blij en gelukkig door het leven.

“Allereerst ontstond er een gigantische drang om het land te verlaten. Sinds 2014 zijn ruim 3,4 miljoen mensen geëmigreerd naar andere Zuid-Amerikaanse landen. Vóór de crisis telde het land ongeveer 32 miljoen inwoners, dus meer dan 10 procent van al onze inwoners heeft Venezuela verlaten!

Als ik rondvraag bij vrienden of kennissen, is er van iedereen wel iemand in hun omgeving vertrokken. Mijn familieleden zijn ook vertrokken, ik heb nog één broer in Venezuela, maar die gaat binnen een week ook emigreren. Mijn ouders, tantes, ooms, neven en nichten zijn allemaal al vertrokken. Iedereen ervaart dus dezelfde verlatingsdrang en dat zorgt voor een gevoel van eenzaamheid bij de inwoners die zijn gebleven. De afgelopen jaren moest ik voortdurend weer afscheid nemen van familie of vrienden. Ik snap hun redenen, maar het laat mij en anderen vooral treurig achter.”

“Verschillende psychologen zien veranderingen bij de burgers. Het onderzoek van de Venezolaanse psycholoog Yorelis Acosta van de Universiteit Andrés Bello, stelt dat de inwoners in een staat van depressie verkeren door de voortdurende blootstelling aan vijandige situaties. De voornaamste emoties die ik terugzie bij de bevolking zijn verdriet, woede en angst.

Het verdriet onder de mensen komt door het besef dat het land niet snel of misschien wel nooit meer hetzelfde zal worden als vóór de crisis. Ik merk dit verdriet bij de mensen op straat, als ik met ze praat of met ze in de rij sta bij de supermarkt.

Angst is er voor van alles, zelfs om naar buiten te gaan. Het land is sinds de crisis veel gevaarlijker geworden voor veel mensen. Voedseltekorten zorgen ook dagelijks voor angst. Wie vóór de crisis tot de lagere klassen behoorde kreeg nog altijd eten op tafel. Nu is dat door de crisis geen zekerheid meer, en dat zorgt voor een dagelijkse angst voor ondervoeding.”

“Er zijn verschillende momenten die een stemmingswisseling bij het volk veroorzaakten. De eerste gaat terug naar 2014, toen er een golf van protesten door het land trok. Veel studenten gingen de straat op, ze droegen het masker uit de film V for Vendetta. Vanaf dat moment werd het grimmiger tussen de politie en demonstranten. Daarna bleef het lange tijd stil, eigenlijk tot 31 maart 2017. Vanaf toen begonnen langere en nog gewelddadigere protesten, die aanbleven tot half augustus. Bij deze protesten zag ik verschillende burgers; studenten, dertigers, mannen en vrouwen, ook tussen de 40 en 50 jaar. Niet alleen de demonstranten zelf vielen op, maar ook hun weerbaarheid. Voor mijn eigen veiligheid had ik tijdens de protesten een gasmasker op, want traangas, rubberen kogels en stenen vlogen me om de oren. Als ik om me heen keek, zag ik burgers urenlang zonder gasmaskers vechten tegen de politie en militairen. Een bijzonder moment: niet eerder zag ik zo’n grote weerstand bij de Venezolanen.

“Dat vind ik heel moeilijk. Waarschijnlijk had ik drie maanden geleden een heel ander antwoord gegeven op deze vraag. Rond die tijd stond Juan Guaidó op en raakten mensen weer positief gestemd. Zij zagen Guaidó, die uit het niets tevoorschijn kwam, als een symbool van hoop.

Maar vandaag de dag is hun mening veranderd, doordat er na al die tijd nog steeds niets veranderd is bij de overheid. Guaidó kreeg veel internationale steun, maar intern heeft hij nog te weinig macht om echt dingen te veranderen. Inwoners hebben door dat de verandering die Guaidó beloofde toch niet zo snel zal plaatsvinden.

Dit alles zal een groot litteken achterlaten. Deze crisis heeft de Venezolaanse burger zoveel stemmingswisselingen bezorgt, dat het lastig wordt hier overheen te komen. Natuurlijk heb ik hoop dat we ooit weer terug kunnen naar het normale leven. Basisbehoeften zoals veiligheid, voedsel, water en elektriciteit, maar ook het gevoel van rust. Dat is het voornaamste waar de burgers naar verlangen.”