Jouw voornaam refereert naar geluk. Prijs je jezelf een gelukkig mens?
“Ik geloof wel dat ik mag spreken van geluk. Ik kom uit Gondar, een prachtige stad in het hoge Noorden van Ethiopië. Ik was er graag opgegroeid, maar ik werd geboren midden in een oorlog. Toen ik bijna drie was, ben ik samen met mijn moeder, broers en zussen gevlucht naar Nederland. Mijn vader was hier al. Hij vluchtte toen ik nog in mijn moeders buik zat. Hij was politiek actief in de oppositie tegen het heersende, marxistische regime. Op een gegeven moment werd hij gezocht en moest hij hals over kop vertrekken. Hij kon niemand inlichten, want dat zou zijn gezin en familie in gevaar brengen. De rest heeft van die periode méér meegekregen dan ik als jongste kind.
Natuurlijk hoorde ik later de verhalen van mijn ouders. Maar die werden op een spannende manier verteld, haast heroïsch. Het traumatische deel lieten ze achterwege. De nadruk lag meer op dat we het hebben overleefd. Mijn ouders wilden ons zo zorgeloos mogelijk op laten groeien in Nederland. Dus dat geluk heeft ook heel erg met hen te maken, met wat zij voor ons gedaan hebben.”
“Ik vind mezelf totaal niet radicaal. Ik vind de Nederlandse samenleving geradicaliseerd. Bij mij is er niet zoveel veranderd, ik ben mijn hele leven al vocaal over racisme. Ik denk dat het voor heel veel mensen vrij ongewoon is om tegen de stroom in te gaan. Als iemand dingen beweert die niet kloppen of onwaarschijnlijk zijn, dan zet ik daar vraagtekens bij of ik ga ertegenin. Maar sommigen vinden het blijkbaar bedreigend als je als vrouw inhoudelijk, feitelijk en direct bent. Daar kun je rationeel mee omgaan omdat het gaat om mensen die je niet kent. Maar het heeft soms ook effect op mensen die je wel kent en die, door de toon van het debat, anders met je omgaan. Ze willen er niet mee geassocieerd worden. Dat tast je geluksgevoel wel aan. De onbevangenheid waarmee ik dingen eerst zei, is nu meer beladen. Toch blijf ik me uitspreken tegen onrecht zoals racisme. Omdat ik niet anders kan.”
Zuil 1: De geloofsbelijdenis (shahada)
“Als ik eerlijk ben, heb ik geen duidelijk beeld van God. Ik ben geboren in een islamitische familie, maar mijn ouders waren niet strikt in de leer voor de kinderen. Toen wij naar Nederland vluchtten, kwamen we terecht in een dorp midden in de Biblebelt. Wij kwamen op een katholieke basisschool terecht in Bennekom, waar de pastoor af en toe langskwam. Voor mijn vader hoorde dat allemaal bij onderwijs. Dat moest je gewoon ter kennisgeving aannemen. De focus thuis lag minder op religieus onderricht en meer op educatie. Mijn ouders vonden dat we al veel te verwerken hadden in een witte omgeving waar sommigen nog nooit zwarte mensen hadden gezien. Daarnaast ontbraken er de faciliteiten om je kinderen naar koranlessen te sturen. We moesten het goed doen op school. Religie was van later zorg. Dat zou wel komen zodra we er ons voor gingen interesseren.
“Rechtvaardigheid is voor mij de leidraad in alles wat ik doe
Ik heb een zelf geknutselde identiteit. Een beetje van dit en een beetje van dat. Het komt erop neer dat rechtvaardigheid voor mij de leidraad is in alles wat ik doe. Hoe ik met mensen omga, met mijn omgeving, met mijn familie. Hoe ik invulling geef aan mijn leven en hoe ik mijn werk als journalist inzet. Ik denk dat hierin veel overeenkomsten te vinden zijn met bepaalde religieuze principes. Maar het is niet specifiek ingebed in rituelen of handelingen.”
Zuil 2: Het gebed (salat)
“De rust van het gebed ziet er voor mij heel aantrekkelijk uit. Dat is iets wat ik best had willen leren om te kijken welk effect het op mij zou hebben gehad. Dat kan in principe nog. Maar ik heb moeite met het Godsbeeld. Dit wordt namelijk altijd mannelijk ingevuld. De belangrijkste figuren in mijn leven zijn altijd vrouwen geweest. Voor mij is het daarom lastig om het mannelijke bovenaan te plaatsen.
Mijn moeder is tien maanden geleden overleden. Ze is altijd gelovig geweest. Maar in de laatste jaren gaf ze er steeds meer uiting aan. Ook door middel van het gebed. Ze putte er steeds meer kracht uit en ging er heel ongedwongen mee om. Dat sprak mij wel aan. Wat vrij eigen is aan Afrikaanse moslims, is dat ze de leer vaak vermengen met hun eigen plaatselijke cultuur. Zo had mijn moeder een potje met geld liggen voor boze geesten om ze rustig te houden. Als vorm van gebed praat ik veel met haar.”
Zuil 3: De armenbelasting (zakat)
“Hoe rechtser het kabinet, hoe minder geld daarnaar toe gaat. Maar ontwikkelingshulp brengt sowieso geen structurele verandering. Het pakt het kapitalistisch systeem namelijk niet aan. Dat is er een van uitbuiting. Het is winstgedreven. Dat houdt in dat je altijd iemand anders moet uitknijpen. Daarom blijven we in rondjes draaien.
Ontwikkelingssamenwerking is een pleister op de wonde en lijkt eerder werkverschaffing voor westerlingen en een handvol plaatselijke mensen, dan dat het zoden aan de dijk zet. En inmiddels is het ook erg gericht op Nederlandse handel in het buitenland.
We hebben onlangs een nummer gemaakt over de cacaohandel. Die draait op uitbuiting. De boeren, die gebruik maken van mensen die ze amper betalen, hebben hier ook onder te lijden. De wereldmarkt zegt de prijzen van chocola te moeten drukken omdat mensen het anders niet kopen. Nu kost het een schijntje, omdat heel veel mensen haast niet betaald worden. Het zijn de CEO’s van die bedrijven die er een slaatje uit slaan en niet de mensen die aan het begin van de keten staan.
Het idee van dat nummer is niet om je een schuldgevoel te geven als je chocola eet, of je te vertellen wat je moet doen. Het is bedoeld om de lezer bewustzijn mee te geven. Dat is de belangrijkste rol van journalistiek. Je kunt hieruit je eigen conclusies trekken of je eigen acties initiëren.”
“We hebben veel macht als consumenten en hoeven niet alles te slikken
“Begin een petitie. Je kunt tegen grote bedrijven zeggen dat je geen zin hebt om onderdeel te zijn van uitbuiting. We zijn in 2018 bijvoorbeeld met een verhaal gekomen over palmolieplantages in West-Papoea, waar grote stukken woud voor worden gekapt. ABP, het grootste pensioenfonds van Nederland, bleek een van de investeerders in die plantages. OneWorld heeft dat in samenwerking met Milieudefensie blootgelegd. Veel pensioengerechtigden, die daar geen weet van hadden, wilden daar niet aan bijdragen omdat de rechten van mensen worden geschonden. Dat heeft toen tot zoveel ophef geleid, dat ABP zich heeft teruggetrokken. Dus het heeft zin om je uit te spreken. We hebben veel macht als consumenten en hoeven niet alles te slikken wat ons aangeboden wordt.”
Zuil 4: Het vasten in de maand Ramadan (sawm)
“Rechtvaardigheid kan op veel manieren worden ingevuld. Het moet in elk geval niet tot simplistische acties leiden. Door minder of geen chocola te eten bewijs je de cacaoboeren en hun arbeiders geen dienst. Ze hebben een waardevol product dat een eerlijke prijs verdient: daar gaat het om. Maar omdat het over een situatie ver weg gaat, denken we er niet over na dat de mensen daar ook monden te voeden hebben en kinderen die naar school moeten.
Verder is hebzucht iets waar we naar moeten kijken. Het is iets wat kapitalisme met zich meebrengt. Het kan altijd beter, groter, meer. Met de bankencrisis in 2008 zijn we flink geconfronteerd met de grenzen van groei. Ik twijfel of daar wel genoeg lessen uit getrokken zijn. Omdat veel mensen aan de top, die verantwoordelijk waren, de dans ontsprongen zijn. Er hadden bij wijze van spreken meer koppen moeten rollen.
“Iedereen moet zijn best doen om de wereld om zich heen te begrijpen. Je leeft niet in een vacuüm
Ik vind wel dat iedereen zijn best moet doen om de wereld om zich heen te begrijpen. Je leeft niet in een vacuüm. Jouw leven is niet het centrum van alles. Dat zie ik ook terug in het racismedebat. Dat mensen zeggen: ‘Wat zeur je nou. Jij hebt het toch goed.’ Dat ik het goed heb, wil niet zeggen dat iedereen het goed heeft of dat er niets mis is met het systeem. Ik ben niet de regel. Ik ben eerder de uitzondering. Dat besef ik maar al te goed. Daarom zei ik al dat ik geluk heb gehad.”
Dus jouw bijdrage is een stem geven aan de persoon die geen geluk heeft?
“Een stem geven? Dat is juist een uitspraak waar ik van af wil. Mensen hebben een eigen stem en een eigen gezicht. Je hoeft hen er geen te geven. Dat is echt ontwikkelingshulptaal. Ik zou eerder spreken van ruimte bieden. Dat betekent dus ook: zelf een stap opzij doen.
Sinds ik hoofdredacteur ben, heb ik een podium dat ik op verschillende manieren kan gebruiken en invullen. Ik kies ervoor om ongehoorde perspectieven de ruimte te geven. Mensen die meestal niet aan het woord komen, die worden overgeslagen of structureel niet aan tafel worden gevraagd. Ik ga niet honderd keer dezelfde mensen aan het woord laten. Ik wil juist nieuwe mensen en perspectieven de ruimte geven in de journalistiek. Dat is geen liefdadigheid. Het is vaak interessanter en levert een beter verhaal op.”
Zuil 5: De bedevaart naar Mekka (hadj)
Ik heb daar in zes weken tijd zes verhalen geschreven over verschillende onderwerpen. Ik ben met leeftijdgenoten gaan praten over hun geloofsbeleving. Ik heb vrouwen gesproken uit mijn oude buurt met wie ik bevriend had kunnen zijn, over hoe hun leven was verlopen en hoe het verschilde met dat van mij.
In het begin vond ik het zwaar. Ik was daar natuurlijk niet alleen voor mijn plezier, maar vooral om er te werken en dingen gedaan te krijgen. Tegelijkertijd werd ik ermee geconfronteerd dat dingen daar trager gaan dan ik gewend was, en ik moest mijn familie (opnieuw) leren kennen. Tantes, ooms en nichten. Dat kostte tijd. Ondertussen moest ik verhalen schrijven en mezelf zien onder te dompelen in de Ethiopische cultuur om te ontdekken of ik er nog paste.”
Kun je daar nog leven of ben je volledig ontworteld?
“Ik denk dat ik daar wel zou kunnen aarden. Dat zaadje is toen wel geplant. Het idee dat er nog een andere plek voor je is op deze aarde is heel fijn. Het is mooi om terug te zien waar je vandaan komt, het huis waar je bent geboren. Ik voelde me er heel erg geaccepteerd. Toch werd ik ook geconfronteerd met hoe anders ik was. Ik was er tijdens de ramadan. Ik werd zonder oordeel door familie verwelkomd met thee en koekjes, omdat ze ervan uitgingen dat ik als westerling niet zou vasten. Waar wel vraagtekens bij werden gezet, was dat ik ongehuwd en kinderloos door het leven ging. Mijn tante en nicht probeerden me te overtuigen dat het goed voor me zou zijn om iemand te hebben die me beschermt en voor me zorgt. Toen ik uitlegde dat er in Nederland een systeem is dat je opvangt, dat je daar niet per se een man voor nodig hebt, hadden ze zoiets van: ‘Oh, trouw dan maar niet’.
“Mensen zijn niet eendimensionaal. Je hebt meerdere identiteiten en meerdere kanten
Wil je tot slot nog iets kwijt over de vijf zuilen?
“Ik hecht veel waarde aan vrijheid. Dat je zelf bepaalt hoe je je leven invult. Een knutselidentiteit hebben, beschouw ik als een voorrecht. Maar dat heeft ook een keerzijde, namelijk dat je het allemaal zelf moet doen en op jezelf bent aangewezen. Je sluit je nergens bij aan. Ik weet niet hoe dat moet; heb altijd tussen groepen in bewogen. Ik ben denk ik altijd een buitenbeentje geweest. Niet dat ik geen vrienden had, maar meer dat ik altijd een beetje anders was. Mensen zijn sowieso niet eendimensionaal. Je hebt meerdere identiteiten en meerdere kanten. Daar moet ruimte voor zijn.”
Dit interview verscheen eerst bij NieuwWij.
