90 jaar na de nazi-boekverbrand­ingen zijn seks en gender opnieuw doelwit

Negentig jaar later zijn dezelfde thema’s mikpunt van totalitaire politiek. In de VS waren in de zomer van 2022 al 1648 boektitels verboden op scholen en in bibliotheken. Twee op de vijf gaan over gender en een op de vijf over (queer) seksualiteit. Niet geschikt voor kinderen, zeggen (vooral) Republikeinse wetgevers. Met een groeiende beweging van conservatieve politici en ‘bezorgde’ ouders zullen er in 2023 naar verwachting meer boekverboden geteld worden.

De studenten die op 6 mei 1933 het Instituut voor Seksuele Wetenschap binnendrongen, wilden het werk van de Joodse oprichter en arts Magnus Hirschfeld verwoesten. Hij vond dat gender- en seksuele diversiteit geen geestesziektes waren, maar natuurlijke variaties. Met name daardoor werd het onderzoekscentrum, opgericht in 1919, wereldwijd bekend. Maar emancipatie – in plaats van ‘genezing’ – paste niet in de visie van de nazi’s.

“Deze nazitheorie heeft wortels in een conservatief christelijk wereldbeeld”, legt socioloog Niels Spierings van de Radboud Universiteit uit. Hij bestudeert de kijk van radicaal- en extreemrechtse bewegingen op genderdiversiteit. Volgens hem bepalen zogenaamde man-vrouwverschillen in het conservatisme wie welke maatschappelijke taken krijgt. “Mannen zorgen voor een inkomen en vrouwen doen het huishouden. Daarmee speelt men in op een ‘gezond verstand’-idee van gender. De realiteit is natuurlijk veel complexer.” Dat de ideologie opleeft bij partijen met extreemrechtse kenmerken, verbaast Spierings niet. “Het conservatieve wereldbeeld gaat goed samen met theorieën over bevolkingspolitiek.” Met andere woorden: in het conservatief christelijke wereldbeeld zijn witte heterorelaties essentieel om het witte volk dominant te houden.

In de Verenigde Staten blijven antigender-opvattingen niet beperkt tot de uiterst rechtse flanken. “Amerika is voor een westers land ongekend christelijk”, vertelt Spierings. “Vanuit dat oogpunt is alles wat buiten het ‘goddelijke’ ontwerp van man en vrouw valt voor veel kiezers verwerpelijk. Ook centrumstemmers, die de Republikeinen nodig hebben voor een verkiezingswinst, zijn niet progressief op dit thema. Daarom is er dus geen electoraal risico als ze voorlichting over gender- en seksuele diversiteit verbieden.”

Het is een glijdende schaal: van seksuele perversie verbieden, naar lhbti- mensen helemaal uit de publieke ruimte weren, zegt Schuyf. In 1935 veranderden de nazi’s het overtreden van de anti-homowet van overtreding naar een misdrijf. Daarom moest wie verdacht werd van homoseksualiteit, transidentiteit of travestie voor de rechtbank verschijnen.

Bijna identiek was de speech van Thierry Baudet tijdens het vragenuur op 21 maart in de Tweede Kamer over de Week van de Lentekriebels. Radicaal- en extreemrechtse opiniemakers bekritiseerden de voorlichtingscampagne van seksualiteitscentrum Rutgers, die al achttien jaar bestaat, omdat het kinderen zou seksualiseren. Ook Baudet ging daarin mee. Tijdens zijn speech noemde hij voorlichting over geslachtscorrigerende operaties in één adem met pedofilie. “Forum schurkt aan tegen de conservatieve beweging die boeken verbiedt in de Verenigde Staten”, zegt Spierings.

Een volgende stap, het weren van genderdiverse mensen uit de publieke ruimte, is door de Republikeinen in de Verenigde Staten al ingezet. Tussen 1 januari en 13 april introduceerden 36 Amerikaanse staten al meer dan 363 wetten die critici ‘anti-trans’ noemen. Dat is al meer dan twee keer zoveel als in heel 2022.

Ook in Nederland staat genderbevestigende zorg voor jongeren in toenemende mate ter discussie, voornamelijk bij de rechterflank. JA21 en de BBB dienden onlangs Kamervragen in waarin ze ‘zorgen’ uitten over genderbehandelingen bij jongeren. Spierings is niet verbaasd. “Deze partijen presenteren zich als ‘redelijke’ brug tussen VVD en CDA enerzijds en PVV en Forum anderzijds”, verklaart hij. “Met Kamervragen willen ze laten zien dat ze wel een conservatief geluid vertolken, maar in tegenstelling tot Forum bevragen ze de zorg op basis van onderzoek in plaats van complottheorieën.”

In een eerdere versie van dit artikel stond dat de boeken uit het Instituut voor Seksuele Wetenschap op 6 mei 1933 werden verbrand. Dit is gecorrigeerd: de inval vond plaats op 6 mei, de verbranding op 10 mei.