‘Het moment is daar om seksuele intimidatie aan te pakken’

De Noorse socioloog Hannah Helseth onderzocht hoe het kan dat ook de Scandinavische landen – die zo hoog scoren op gelijkheid tussen vrouw en man – niet aan seksuele intimidatie ontkomen. Als gendergelijkheid niet voldoet, wat is er dan nodig?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Het persoonlijke politiek maken was bij het hoogtepunt van de #MeToo-beweging vorig jaar niet nieuw; dat deden feministen in de jaren zeventig al. Wél nieuw, volgens de Noorse socioloog Hannah Helseth, die onlangs een handleiding tegen seksuele intimidatie schreef, waren de gigantische aantallen vrouwen die zich hierover uitspraken.

In haar thuisland deed de krant Aftenposten op 16 november 2017 de #MeToo-bom barsten, met een oproep tegen de cultuur van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de tv-, film- en theaterwereld, ondertekend door zeshonderd Noorse actrices. Al snel volgden vergelijkbare acties van vrouwen in de muzieksector, de vakbonden en in de gezondheidszorg. Helseth besloot de beweging in kaart te brengen, en kwam erachter dat seksueel overschrijdend gedrag en seksueel geweld ook in Noorwegen grote problemen zijn. Hoe kan dat – in een land dat juist prat gaat op gelijkheid tussen mannen en vrouwen?

Wet versus werkelijkheid

Het idee heerst dat gendergelijkheid een Noorse waarde is die iedereen omarmt; dat vooral andere culturen er problemen mee hebben

Je zou kunnen denken dat er weinig basis is voor seksuele intimidatie in een land als Noorwegen. Helseth: “Noorwegen heeft nu een rechtse regering, maar decennialang waren er sociaaldemocratische regeringen aan de macht, die bijvoorbeeld quota voor vrouwen in het bedrijfsleven introduceerden. Bovendien verbiedt onze wetgeving seksuele intimidatie en zijn werkgevers verplicht om seksuele intimidatie op de werkvloer aan te pakken.”

Maar dat seksuele intimidatie volgens de wet verboden is, betekent niet dat het niet voorkomt. Helseth: “Het idee heerst dat gendergelijkheid een Noorse waarde is die iedereen omarmt en dat vooral andere culturen daar een probleem mee hebben. Daardoor is het publieke debat de laatste jaren ingeslapen. Het idee leefde dat Noorwegen sowieso op de goede weg was. #MeToo maakte daar een einde aan: vrouwen lieten luid en duidelijk weten dat er nog veel misgaat en dat ze niet langer willen wachten.” Vier maanden lang beheerste #MeToo de Noorse media, waardoor mensen de ervaring van seksuele intimidatie door de ogen van jonge vrouwen te zien kregen.

Vrouwen die met hun verhalen naar buiten kwamen werden – anders dan in andere landen – niet beticht van een heksenjacht

Dankzij #MeToo staat het probleem bovenaan de agenda en in een land als Noorwegen is de wetgeving er ook om het tegen te gaan. Hoe kunnen feministen, in Noorwegen en elders, gebruik maken van dit momentum om te zorgen dat er ook echt iets verandert? Hannah Helseth schreef over dit onderwerp met collega Anja Sletteland het boek ‘Det jeg skulle sagt – Håndbok mot seksuell trakassering’ (‘Wat ik had willen zeggen – handboek tegen seksuele intimidatie’).

De Noorse wetgeving tegen grensoverschrijdend gedrag is wel degelijk nuttig, ondervonden ze. Helseth: “Wanneer een geval van seksuele intimidatie binnen een werkcontext plaatsvindt, zijn onze wetten van toepassing. Leidinggevenden die niet voldoende ondernomen hadden tegen seksuele intimidatie konden daardoor verantwoordelijk gehouden worden. #MeToo leidde zo tot verhoogd bewustzijn rond de verantwoordelijkheid van werkgevers om het probleem te voorkomen en er actief op te reageren. De vrouwen die met hun verhalen naar buiten kwamen, werden – anders dan in andere landen – niet in de media beticht van een heksenjacht. Zij werden gezien als klokkenluiders die misstanden binnen bedrijven en sectoren aankaartten.”

Nieuwe woorden

Het is belangrijk dat de feministische beweging ervoor zorgt dat vage begrippen inhoud krijgen

Een van de speerpunten van het boek is dat we betere woorden nodig hebben om over seksuele intimidatie te praten. De kracht van #MeToo is volgens Helseth dat er onder de hashtag zeer verschillende ervaringen gedeeld worden, van nageroepen tot betast worden. Want als je maar vaak genoeg nageroepen wordt, laat dat evengoed een wonde achter. Dat grote spectrum maakt de beweging echter ook kwetsbaar. Het leidt tot onduidelijkheid en vragen als ‘mogen we dan helemaal niet meer flirten?’.

Helseth: “Die vraag is belachelijk, want mensen zullen altijd flirten en seksuele relaties aangaan, maar hij komt wel ergens vandaan. Er bestaat geen eenduidige omschrijving van seksuele intimidatie. Dat maakt het moeilijk voor slachtoffers om uit te leggen welke grens er overschreden werd. Ook daders begrijpen niet altijd waar ze van beschuldigd worden.”

Het is volgens Helseth belangrijk dat de feministische beweging ervoor zorgt dat vage begrippen inhoud krijgen. Als we niet goed kunnen benoemen waar het mis gaat, kunnen we ook niet over oplossingen praten, denkt Helseth. Als voorbeeld noemt ze het woord ‘ongewenst’, dat gebruikt wordt in de Noorse wet om aan te geven dat gedrag een grens overschrijdt. ‘Ongewenst’ wekt de indruk dat deze grenzen vastliggen en het beperkt ons begrip van seksuele intimidatie, meent Helseth. Zij spreekt liever van ‘wederkerigheid’.

“Als er sprake is van wederkerigheid, dan betekent dit dat jouw verlangens deel uitmaken van het proces. Een gebrek aan wederkerigheid zorgt voor geweld. Wederkerigheid is veranderlijk, het hangt af van de relatie die je met iemand hebt en de context waarin je je bevindt. Een opmerking van je baas kan heel anders aankomen dan dezelfde opmerking van een vriend. Seksueel benaderd worden in een café waar je weg kunt is anders dan op de werkvloer waar je dagelijks naar moet terugkeren.”

Verschillende vormen

De baas die je aan klanten voorstelt als ‘de mooiste vrouw op de afdeling' terwijl je tien jaar werkervaring hebt

Als het over seksuele intimidatie gaat, worden doorgaans twee vormen genoemd: ongewenst fysiek contact en seksuele druk. Seksuele druk houdt in dat een specifiek persoon met een machtspositie iemand onder druk zet om seks te hebben, zoals bijvoorbeeld Harvey Weinstein deed deed bij actrices in Hollywood. Om de cultuur van seksuele intimidatie aan te pakken, moeten we volgens Helseth erkennen dat het probleem in meer vormen voorkomt dan alleen deze twee meest voor de hand liggende.

Zo is gender-stigmatisering evengoed een vorm van seksuele intimidatie. Gender-stigmatisering houdt in dat iemand het recht wordt ontnomen om een individu te zijn, doordat die persoon tot een categorie gereduceerd wordt. Helseth: “Een voorbeeld hiervan was toen twee mannelijke muzikanten in 2008 een belangrijke Noorse muziekprijs voor vrouwelijke artiesten mochten uitreiken. Ze vertelden hoe leuk ze vrouwen wel niet vonden, dat vrouwen hun inspiratiebron waren en grapten over hoe het zou zijn om naast een jonge prijswinnares wakker te worden. Toen zangeres Susanne Sundfør de prijs in ontvangst nam, merkte ze terecht op: ‘Ik ben in de eerste plaats artiest, niet in de eerste plaats vrouw.’”

Ook beoordeling op basis van uiterlijk valt volgens Helseth onder seksuele intimidatie. Hierbij eigent iemand zich het recht toe om het uiterlijk van een ander te becommentariëren op een ongepaste manier of in een situatie waar dit afbreuk doet aan de autoriteit van een ander. Helseth: “Hieronder valt nageroepen worden op straat, maar ook de baas die je aan klanten voorstelt als ‘de mooiste vrouw op de afdeling’, terwijl je evengoed tien jaar werkervaring en allerlei andere kwaliteiten hebt.”

Dossier #MeToo

Dan is er nog een vorm waar iedereen zich wel eens schuldig aan maakt: het verspreiden van seksuele geruchten. Het gaat dan bijvoorbeeld om jonge meisjes die ‘slet’ worden genoemd omdat ze al seksueel actief zijn geweest. Het is nooit fijn om doelwit van zulke roddels te zijn, maar afhankelijk van de familiesituatie van het meisje kunnen de gevolgen ernstiger zijn. Helseth: “Ook dit is een poging om macht over iemand uit te oefenen, vanuit het idee dat diegene bepaalde gendernormen overschrijdt en daarvoor veroordeeld mag worden.”

En omdat onze levens zich steeds meer online afspelen, neem seksuele intimidatie ook nieuwe digitale vormen aan, zoals het doorsturen van iemands naaktfoto zonder toestemming of het sturen van een ongewenste naaktfoto. Helseth: “Het online verspreiden van foto’s, waarbij een ander benadeeld wordt, omdat diegene geen toestemming heeft gegeven om foto’s te ontvangen of te delen is een ernstige vorm van grensoverschrijdend gedrag, omdat je nooit weet hoe lang het zal duren. Foto’s kunnen altijd opnieuw opduiken en door de anonimiteit van het internet is er moeilijk iets aan te doen.”

Toekomst van #MeToo

Met haar boek hoopt Helseth de feministische beweging een nieuwe impuls te geven.”We hebben nu een groter momentum dan ooit eerder om seksuele intimidatie aan te pakken. De feministische beweging kan dat momentum gebruiken door met duidelijke taal het debat naar zich toe te trekken. Zo kunnen we voorkomen dat het debat wordt gedomineerd door vragen als ‘mogen we dan helemaal niets meer?’, en kunnen we het hebben over oplossingen.”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons