Senegalese vrouwen zien eindelijk zichzelf op tv

Weinig schokkend misschien voor een Nederlandse kijker, maar in Senegal zorgde deze scène in maart dit jaar voor flink wat ophef – op straat en in het publieke debat. In het West-Afrikaanse land, waar 94 procent van de bevolking moslim is, is vrij conservatief. Tegelijkertijd verandert de Senegalese samenleving snel: terwijl islamitische geestelijken een steeds publiekere rol hebben, worden normen rondom relaties progressiever en eisen vrouwen meer en meer een plek in de publieke ruimte op. En nu de Senegalese scenariste Kalista Sy (34) met Maîtresse van een getrouwde man een nieuw vrouwbeeld voor het voetlicht brengt, lijkt hier verdere verandering in te kunnen komen.

Halimatou Gadji, de 30-jarige actrice die de hoofdrol van Marème vertolkt, vertelt in een interview met Reuters dat de serie probeert bij te dragen aan de emancipatie van vrouwen. Zelf hoopt ze dat de serie beperkende genderrollen opschudt die haar generatie tegenhouden: ‘Alle vrouwen zouden de vrijheid van Marème willen hebben – om te werken, te dragen wat ze wil, te praten over haar seksualiteit.’

Khady Seck, een 41-jarige moeder van vijf kinderen en eigenaar van een buurtwinkel in het stadje Tivaouane, beaamt dit. Seck kijkt de serie samen met haar dochter en een van haar zoons. Met haar kinderen, maar ook op de markt met haar vriendinnen, heeft ze het regelmatig over de serie. “Er zijn heel veel mensen die het kijken. Op de markt, praten we erover. Iedereen praat over Marème.” Ze bespreken wat zij in Marèmes plaats zouden doen, en of de personages volgens hen de juiste keuzes maken.

Ook Saly Niang*, 36 en universitair geschoold, is aan de soap verknocht. Eerst keek ze niet; ze is erg gelovig en vond de titel van de serie onnodig schokkend. Maar een vriend raadde haar aan toch te kijken en nu volgt ze de serie op de voet. Niang herkent zich in de hoofdpersoon en de andere personages. Een gescheiden vriendin van haar heeft regelmatig affaires met getrouwde mannen, en zelf had ze recent ook een kortdurende flirt met een bezette man. “Dit is de realiteit”, benadrukt ze.

In regio’s waar deze telenovelas werden uitgezonden, vonden deze ideeën duidelijk navolging, maar waar de programma’s niet werden uitgezonden, bleef het aantal geboortes en scheidingen gelijk. Hoewel scheidingen en het gemiddeld aantal kinderen per vrouw geen officiële indicatoren zijn van emancipatie, wijzen de cijfers op een zekere verschuiving in het denken over zaken als familie en huwelijk. In een context waar geboortebeperking en scheiding veelal werden afgekeurd, verlieten vrouwen sneller een onbevredigend huwelijk en trokken ze zich minder aan van negatieve ideeën rondom anticonceptie.

Het besef dat soaps voor gedragsverandering kunnen zorgen leeft echter al langer in Midden- en Zuid-Amerika. In 1970 zorgde de hoofdpersoon van de immens populaire Peruaanse soap Simplemente María (‘Gewoon Maria’), die een alfabetiseringscursus volgde, onbedoeld voor een grote toename in het aantal mensen dat zich inschreef voor zo’n zelfde cursus. Dat inspireerde de Mexicaanse scenarist Miguel Sabido destijds om soaps bewust te gaan inzetten voor grootschalige educatieprogramma’s. Sabido bracht maar liefst zeven van zulke entertainment-educatieseries uit, zoals de soap Acompáñame (‘Ga met me mee’) in 1977, om het gebruik van anticonceptie en gezinsplanning te stimuleren.

Toch is niet iedereen blij. De invloedrijke Senegalese islamitische ngo Jamra heeft tweemaal een klacht ingediend bij de nationale mediawaakhond vanwege het obscene taalgebruik in de serie en omdat de serie vreemdgaan zou goedpraten. De klachten zijn gegrond verklaard en in reactie hierop hebben de makers van Maîtresse van een getrouwde man een stapje terug moeten doen.

Toch is de serie baanbrekend voor Senegal. Er wordt een kant van het land getoond die niet eerder een plek had op de televisie. Senegalese vrouwen herkennen zich, en voelen zich erkend in hun ervaringen. Of de soap ook in Senegal voor veranderingen in gedrag zorgt zal pas op langere termijn kunnen worden vastgesteld. Wel is nu al duidelijk dat ‘Maîtresse van een getrouwde man’ haar kijkers aan het denken zet en gesprekken over onderwerpen die voorheen taboe waren mogelijk maakt.

* Dit is niet haar echte naam. De naam is bij de redactie bekend.