Chinezen strijden tegen ‘airpocalypse’

Het is aangenaam zonnig in het park van de Tempel van de Zon in het westen van Beijing. Oudere Chinezen doen aan gymnastiek op de vele sporttoestellen, er wordt naar hartenlust gebadmintond en een groep jongens oefent hun kung fu. Er lijkt geen vuiltje aan de lucht in deze groene oase. Letterlijk. De beruchte smog die Beijing met regelmaat teistert is nergens te bekennen. Al branden de uitlaatgassen van de verderop gelegen tweede Ringweg wel af en toe in de keel. Mannen spelen mahjong rond een in het groen verscholen tempeltje en je waant je in het mystieke, keizerlijke Beijing dat westerlingen ruim een eeuw geleden zo fascineerde.

Alarmfase Rood

Het is nu een half jaar geleden dat hier voor het eerst alarmfase rood werd afgekondigd. Scholen moesten sluiten, bouwvakkers bleven thuis. Er werd maar liefst 25 keer zoveel fijnstof in de lucht gemeten als de Wereldgezondheidsorganisatie nog als verantwoord beschouwt. De buitenlucht in Beijing was te giftig geworden om in te ademen. “De laatste paar weken valt het reuze mee met de luchtvervuiling”, zegt Xu terwijl we in de lentezon sigaretten uitruilen. Een paar maanden geleden liepen inwoners van Beijing standaard met een mondkapje rond, zegt hij. Door de smog kon je soms geen hand voor ogen zien: “Als je buiten wilde gaan hardlopen was de gezondheidsschade door de lucht na pakweg drie kwartier groter dan de toegevoerde waarde van het sporten zelf.”

Monitoren

Yann Boquillod kijkt uit het raam van zijn kleine kantoor in het Beijingse zakendistrict Chaoyang, niet ver van de Tempel van de Zon. De Fransman is directeur van AirVisual, een klein bedrijfje dat zich bezighoudt met het monitoren van de luchtkwaliteit. Ze maken apparaatjes die consumenten voor omgerekend 136 euro kunnen kopen om te meten hoeveel microgram fijnstof er in de lucht in en buiten huis zit. Gekleurde gezichtjes op een hip schermpje visualiseren de situatie vervolgens. Groen betekent gezonde lucht, een dieppaars mannetje met een gasmasker laat zien dat het grondig mis is.

Volgens Europese richtlijnen mag er maximaal 25 microgram fijnstof in een kubieke meter lucht zitten. Als die zogenaamde PM2,5-waarde boven bijvoorbeeld 132 uitkomt kun je spreken van smog, zegt Boquillod. Vandaag is de lucht in Beijing blauw, het kwik raakt de dertig graden en het is drukkend warm. Toch geeft het apparaatje een PM2,5-waarde van maar liefst 157. Op de elektronische vervuilingskaart van AirVisual slaat Beijing ook met mooi weer volledig rood uit: “De ergste smog kun je niet zien. Wij willen dat visualiseren en inzichtelijk maken zodat mensen doorkrijgen hoe slecht de lucht eigenlijk. Als er binnenshuis steeds heel hoge waardes gemeten worden moet je bijvoorbeeld zorgen voor betere isolatie en een luchtfilter. Op een dag als vandaag raden wij aan om alle ramen gesloten te houden en een masker te dragen als je naar buiten toe gaat.”

Chinese autoriteiten

Boquillod is Fransman van geboorte, maar woont inmiddels alweer zeventien jaar in Beijing. “Chinezen praten over de lucht zoals Nederlanders over het weer spreken,” zegt hij. “Er komt in deze stad heel veel geld en innovatie samen. Maar de behoefte aan producten als het onze is hier ook veel groter dan in Europa.” Via crowdfunding kreeg Boquillod zijn startkapitaal van bijna zestigduizend euro bij elkaar. En hij is niet de enige ondernemer in de Chinese hoofdstad die zich bezighoudt met het vinden van commercieel aantrekkelijke oplossingen voor de endemische luchtvervuiling. Allerlei kleine en middelgrote bedrijfjes produceren luchtfilters en mondkapjes, denktanks als de Clean Air Alliance of China doen onderzoek en er worden netwerkbijeenkomsten georganiseerd waar inwoners van de miljoenenstad ideeën uitwisselen.

Inmiddels heeft ook de Chinese Communistische Partij door dat het zo niet langer kan. Nog meer luchtvervuiling, ontbossing en andere milieuschade zou de levenskwaliteit van de sterk gegroeide Chinese middenklasse wel eens kunnen ondergraven – met alle politieke risico’s van dien. Sinds enkele jaren is verduurzaming daarom officieel onderdeel van de partijlijn. In 2009 kondigden de Chinese autoriteiten aan de CO2-uitstoot in 2020 met 40 tot 45 procent te zullen verminderen te opzichte van 2005 (afgemeten aan het bnp). In 2014 was die uitstoot al met 33,8 procent teruggebracht, zo schrijft de Chinese regering voorafgaand aan de grote klimaatconferentie in Parijs eind 2015 trots aan VN-klimaatchef Christiana Figueres. Waar China, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de VS, dan ook expliciet pleitte voor een juridisch bindend klimaatakkoord.

Publieke organisaties

Collin Smith is enthousiast over de Chinese duurzaamheidsdoelstellingen. De geboren Amerikaan is voorzitter van de ngo Beijing Energy Network (BEN); een groep klimaatbewuste Chinezen en expats die met regelmaat lezingen, brainstormsessies en excursies naar energiebedrijven organiseren. “Onze leden zijn vrijwilligers die werken in de Chinese energie- of milieusector. BEN probeert als burgerplatform bij te dragen aan het bedenken van praktische oplossingen voor Chinese milieuproblemen. En alhoewel we politiek neutraal zijn proberen we wél openlijk te pleiten voor een clean energy transition.”

Ook BEN zetelt in het westelijke zakendeel van de stad, niet ver van metrostation Hujialou in Chaoyang. Als non-profit bestaat de organisatie officieel niet in China, vertelt Smith. Toch is BEN al vanaf 2006 actief in en rond Beijing. De recente ‘airpocalypse’ heeft veel ogen geopend en sinds drie jaar staat luchtvervuiling op de politieke agenda. Smith: “De regering doet hard zijn best om beleid te formuleren en er zijn heel wat organisaties en bedrijven actief om specifieke problemen te tackelen. Luchtvervuiling raakt het leven van iedereen die hier woont immers direct.”

Energietransitie

De Chinese energietransitie zou voor een aanzienlijk deel neerkomen op het inperken van de immense steenkoolconsumptie, denkt Smith. Samen met de ongeveer 5,5 miljoen auto’s in Beijing zijn kolen de belangrijkste reden voor de regelmatig terugkerende toxische smogdekens: “Tussen luchtkwaliteit en energieproductie zit een directe link. Het primaire doel van BEN is de promotie van schone energie. Dat heeft natuurlijk direct te maken met luchtvervuiling en wij proberen experts uit al die gebieden te verbinden.”

Verboden kolen te stoken

Op stadsniveau zijn er flinke stappen gezet om de steenkoolconsumptie aan banden te leggen. In de zes kerndistricten van Beijing is het inmiddels streng verboden om kolen te stoken en ook flink wat verouderde industrie aan de stadsrand is gesloten, zegt Yann Boquillod uitkijkend over de stad waar hij al sinds 1999 woont. “Eind jaren negentig was Beijing permanent bedekt door een dikke smoglaag. Destijds zaten er twintig miljoen inwoners kolen te stoken, dat mag nu niet meer. Maar Beijing concurreert nog steeds met New Delhi als meest vervuilde stad ter wereld. Bij zuidenwind krijgt Beijing de vervuiling van industriële productieregio’s als Hebei over zich heen. Er zullen grote stappen moeten worden gezet in de verduurzaming van het industriële productieproces waar China rijk mee is geworden. De overheid weet dat. Het voordeel van eenpartijstaat China is dat als Beijing iets besluit het ook gebeurt. Dit is geen Frankrijk waar politici jarenlang debatteren en er toch niks verandert.”