Mensenrechten

Daar praten we liever niet over

Zelfmoord op het platteland. In Frankrijk is het een belangrijke doodsoorzaak onder boeren, België heeft een preventieprogramma en voor Duitse boeren is er een speciale telefoonlijn voor psychische hulp. Hoe is de situatie in Nederland? Nynke zocht het uit voor OneWorld.

Door 3 december 2017
boeren fipronil mestfraude politiek veehouderij zelfmoord
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Fipronil, veeziektes, de fosfaatwet en mestfraude: het gaat niet goed met de Nederlandse landbouw. Ook elders is van alles aan de hand. In Frankrijk hebben tussen 2007 en 2009 bijna vijfhonderd boeren zelfmoord gepleegd. Het is in het land de derde belangrijkste doodsoorzaak onder boeren, na kanker en hart- en vaatziekten. De Franse boer Jacques Jeffredo concludeerde in 2015 dat het inmiddels mogelijk om 600 boeren per jaar gaat. België heeft een programma opgericht, waarin boeren die het niet meer weten geholpen kunnen worden. Duitse en Zwitserse boeren kunnen een speciaal telefoonnummer bellen wanneer ze psychische hulp nodig hebben. In India plegen vele boeren zelfmoord vanwege mislukkende oogsten, onoverkomelijke schulden en een moeilijke markt. Wat is er aan de hand met de boeren? En hoe staat het met zelfmoord onder Nederlandse agrariërs?

Nederlandse zelfmoordcijfers

Hoeveel boeren plegen er in Nederland per jaar zelfmoord? In 2001 schreven diverse Nederlandse kranten over het onderzoek van een dominee en psychiater naar de gevolgen van MKZ voor agrariërs. Ze namen 120 boeren onder de loep wiens vee was geruimd. Van de zeventien die zelfmoord hadden gepleegd, stelden zij vast dat bij minstens vier de MKZ-crisis een doorslaggevende rol had gespeeld.
“

Van de zeventien die zelfmoord hadden gepleegd, stelden zij vast dat bij minstens vier de MKZ-crisis een doorslaggevende rol had gespeeld

Dat onderzoek blijkt redelijk uniek. Cijfers over boeren die zelfmoord hebben gepleegd, zijn nauwelijks te vinden. We registreren in Nederland wel de doodsoorzaak en allerlei andere gegevens van de overledenen, maar niet hun beroep.

Zouden boeren makkelijker zelfmoord plegen dan andere mensen omdat ze verhoudingsgewijs eenvoudig toegang hebben tot dodelijke middelen, zoals pesticiden? Dit lijkt niet waarschijnlijk. Van de 1871 zelfmoorden in 2015 en 1894 zelfmoorden in 2016, hebben volgens het CBS in totaal slechts vijf mensen dat gedaan met pesticiden. De manieren waarop boeren zelfmoord plegen, verschillen kennelijk weinig van niet-boeren.

Waarom?

Volgens Hanneke Meester van de organisatie Zorg om Boer en Tuinder, ligt de oorzaak van zelfdoding bij boeren vaak in een combinatie van problemen op het bedrijf en persoonlijke moeilijkheden. Tijdens de MKZ-crisis werkte ze als coördinator van de telefonische hulpdienst van de organisatie: “Bij veel boeren moest hun hele veestapel worden geruimd. Ik heb toen diverse telefoontjes gekregen van boeren die er serieus over dachten een eind aan hun leven te maken. Ze wisten niet meer hoe het verder moest, ze waren heel wanhopig.”

Al langer is bekend dat de MKZ-crisis boeren een hoop kopzorgen heeft opgeleverd. Tien tot vijftien procent van de onderzochte boeren had last van psychische stoornissen, zoals slapeloosheid, stress, neerslachtigheid en suïcidale gedachten. Maar Meester voegt eraan toe: “Het gaat bijna altijd om een combinatie van financiële en persoonlijke problemen. Dat je dan nadenkt over zelfmoord, zegt ook iets over iemands persoonlijkheid.” Met andere woorden: niet iedereen die met grote financiële problemen en een hoge mate van stress kampt, denkt aan zelfmoord.

Wet- en regelgeving

Desalniettemin is depressie onder boeren een fiks probleem. Peter Greijmans is sociaal werker bij de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO). Hij komt bij veel boeren over de vloer. Volgens hem zijn de oorzaken van deze depressies divers. Greijmans wijst op de hoge eisen die aan boeren worden gesteld: “Ik merk dat door wetgeving de druk op boeren toeneemt.” In Brabant mogen koeienboeren in de toekomst minder koeien houden en moeten varkensstallen hermetisch kunnen worden afgesloten. “Een aantal jaar geleden spraken boeren met de provincie af dat die doelen in 2028 moeten zijn bereikt, maar de provincie heeft de deadline vervroegd.”

Nu moeten Brabantse boeren al vier jaar eerder aan deze doelen voldoen. “Dan hebben boeren in kortere tijd meer financiële lasten, terwijl ze minder vee mogen houden: dat zorgt bij een groot aantal ondernemers voor stress”, aldus Greijmans. “Het zijn vaak 50-plussers, ze hebben geen opvolger en denken dan ‘tja, waar doe ik het allemaal nog voor?’” Bij deze boeren verdwijnt de motivatie en een aantal kampen met depressies.

“

Het zijn vaak 50-plussers, ze hebben geen opvolger en denken dan ‘tja, waar doe ik het allemaal nog voor?

Jurre de Vos is koeienboer en beaamt dat het boerenvakmanschap stressvol is. Ook hij geeft aan dat het de wet- en regelgeving is die het de boer lastig maakt. Ondanks dat De Vos een biologisch-dynamische melkveehouderij heeft, moet ook hij – net als gangbare boeren – voldoen aan het mestquotum, dat per 1 januari ingaat. Hij moet koeien inleveren. De Vos: “Ik ben er al twee jaar mee bezig en nog steeds weet ik niet waar ik aan toe ben. Wij zijn een biodynamisch bedrijf. Wij hebben hele andere koeien dan gangbare koeien.” In vergelijking met gangbare koeien, geven de koeien van De Vos de helft van de melk en stoten ze minder slechte gassen uit.

Volgens De Vos is het melkquotum vooral bedacht voor de gangbare koeienboer. Hij vocht de nieuwe wetgeving aan bij de rechter, maar verloor. “De rechter heeft zelf gezegd dat de wetgeving een uitzondering voor ons zou moeten maken, maar uiteindelijk is dat niet aan de rechter, maar aan de politiek.” In Den Haag zitten de ministers nog maar net op hun plek, dus de kans is groot dat De Vos per 1 januari gewoon aan de nieuwe mestwetgeving moet voldoen. “Dat zal duizenden euro’s aan boete worden. Je moet dan van goede huize komen om overeind te blijven.”

“

Je doet zo ontzettend je best, maar je voelt je soms een halve crimineel, zo vaak word je gecontroleerd

Daarnaast wordt De Vos erg veel gecontroleerd: “Vorig jaar had ik hier in een jaar tijd vijf controleurs rondlopen. De NVWA, omgevingsvergunningen, dierregistraties, of ik de mest wel goed op het land aanbracht… Je doet zo ontzettend je best, maar je voelt je soms een halve crimineel, zo vaak word je gecontroleerd. Je doet alles met de beste intenties, maar je weet dat ze best wel eens wat zullen vinden. Ik ben ook maar een mens, dus ik maak wel eens een foutje.”

Maar nieuwe regels en omstandigheden, daar verzinnen boeren toch wel iets op? Het blijven toch ondernemers? Meester: “Jazeker, boeren zijn niet voor een gat te vangen. Als er een dierziekte is of slecht weer, verzinnen ze wel weer een manier om daarmee om te gaan”. Maar tegelijkertijd is dat ook een valkuil: “Ad-hoc oplossingen zijn niet altijd de beste aanpak; soms moeten er rigoureuze keuzes worden gemaakt.”

Depressieve boeren modderen vaak door en wachten te lang met het zoeken van hulp. Meester: “Ze kunnen het niet verkroppen dat ze iets anders moeten gaan doen. Maar hoe langer een boer wacht met hulp vragen, des te groter het probleem wordt en des te minder mogelijkheden overblijven om andere keuzes te maken.”

Taboe

Terug naar zelfmoord. Over zelfmoord en depressie onder boeren wordt nauwelijks gepraat. Waarom niet? Meester: “Die onderwerpen zijn overal een taboe, niet alleen bij boeren.” Zelfmoord is één van de lastigste dingen om een plek te geven. Er komen allerlei emoties bij kijken, bijvoorbeeld dat de achterblijvers zich schuldig voelen dat ze niets in de gaten hebben gehad. Meester: “En de boerencultuur is een gesloten cultuur, waarin je sowieso niet te koop loopt met je emoties en gevoelens. Boeren houden die liever voor zichzelf.”

Wat volgens haar zou helpen, is meer onderzoek naar hoeveel boeren jaarlijks te maken krijgen met depressie en zelfmoord. “Doordat zulke cijfers niet worden bijgehouden, is het lastig om de omvang van het probleem vast te stellen. En tot beleid kom je dan al helemaal niet. Het blijft nu allemaal steken bij ‘ik heb gehoord dat…’ of ‘er zijn signalen dat…’. Het zal een taboe blijven zolang we er niet
over kunnen praten met elkaar.”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons