Van gas los

Grootse plannen, maar uit recent gepresenteerd onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat woningeigenaren niet erg enthousiast zijn. Aardgasvrij wonen is namelijk niet alleen een kwestie van willen, maar ook van kúnnen, zo luidt hun conclusie.  Hoge kosten, onzekerheid over nieuwe technologieën, politieke veranderingen, een gebrek aan voorlichting én gebrek aan technische capaciteit zorgen voor de nodige twijfel.

De opgave lijkt inderdaad onmogelijk: om tegen 2050 aardgasvrij te zijn  moeten er gemiddeld 700 woningen per dag van het aardgas af. Maar het verloop van een transitie is gelukkig niet lineair. Volgens hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans verloopt een transitie volgens vier fases: voorontwikkeling, take-off, versnelling en stabilisatie. Een transitie begint met een klein aantal voorlopers (voorontwikkeling). Hierna kijkt een grotere groep hun successen af (take-off), waarna de massa ook overstag gaat (versnelling). We zitten nu nog in de voorontwikkelingsfase, hoe bereiken we de take-off?

De eerste stap, zegt Van der Steen, is het aanpakken van wijken die relatief eenvoudig aardgasvrij zijn te maken. Zoals in Schiedam, waar een wijk aangesloten kan worden op een pijp die restwarmte van Rotterdam naar het Noorden vervoert. Of wijken die sowieso toe zijn aan een facelift, zoals het project in Emmen, waar de transitie ook een economische impuls geeft. “Van die proefprojecten kunnen we leren wat wel en niet werkt.” Welke warmtetechnieken werken bijvoorbeeld goed als vervanger van gas, wat is de beste aanpak van het hele traject en hoe krijg je de bewoners mee?

Huizenbezitters verplichten om nu over te schakelen op aardgasvrij gaat Van der Steen nog te ver, maar ze pleit wel voor een verbod op gasfornuizen en CV-ketels op termijn. “Die dingen gaan bijna twintig jaar mee. De eerste wijken zijn over twaalf jaar aardgasvrij. Je wilt voorkomen dat mensen investeren in een duur apparaat waar ze na een paar jaar niks meer mee kunnen.”

Wigger Verschoor is operationeel directeur van Thuisbaas, een volle dochter van stichting Urgenda, dat particulieren begeleidt bij het energieneutraal maken van hun woning. Verschoor kan het goed begrijpen als mensen ontmoedigd raken door de overvloed aan mogelijkheden: “De marktplaats voor alternatieve energie is een jungle waarin je als leek snel verdwaald kan raken en verkeerd geïnformeerd kan worden.”

Gemeenten kunnen buren aan elkaar koppelen om ervaringen met de overstap te delen, om zo de wijkbeweging op gang te brengen”, zegt Van der Steen. “Voorbeelden zijn nodig om vertrouwen te wekken in de alternatieven voor aardgas”, beaamt Verschoor.

Thuisbaas-directeur Verschoor ziet een onderbelicht maar stevig obstakel op de landingsbaan, dat het opstijgen van de transitie flink in de weg kan zitten: “Aardgas gebruiken om woningen te verwarmen was een uiterst gulzige omgang met kostbare grondstoffen, maar de installatie is ook erg simpel. De alternatieven daarop vergen meer kennis en arbeid, en die branche telt nu veel te weinig mensen.”

Volgens een rapport van onderzoeksbureau Ecorys, in opdracht van Milieudefensie, dreigen huishoudens met lage en midden inkomens niet mee te kunnen in de warmtetransitie. Er zou onder andere te weinig subsidiegeld beschikbaar worden gesteld om iedereen te helpen bij de overstap naar duurzame warmte, wat het behalen van de doelen van ‘Parijs’ bemoeilijkt.

Ten tweede zou Verschoor graag een gebouwgebonden lening zien. Dat houdt in dat een afgesloten lening, die wordt gebruikt om een woning energieneutraal te maken, aan de woning wordt gekoppeld in plaats van aan de eigenaar. De lening wordt bij verkoop dus doorverkocht. Squarewise-directeur Van der Steen steunt die lijn; in Woerden onderzoekt Squarewise met Stimuleringsfonds Volkshuisvesting hoe zo’n constructie kan werken.

“Ook hypotheekverstrekkers zien de meerwaarde van energieneutrale woningen. Wie zijn woning wil laten ombouwen mag een hypotheek boven het maximum bedrag afsluiten (vijf procent extra, red.)”, stelt Verschoor.

En voor de huishoudens met de laagste inkomens? Voor bijstandsgerechtigden stelt Ecorys in haar rapport voor dat de gemeente de verbouwing in eigen hand neemt, als een vorm van bijzondere bijstand.

De tijd van aardgas loopt aan zijn eind, laten we koplopers worden in het duurzame tijdperk.

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 2 februari 2018.