Vind je een chocoladeletter in je schoen, dan denk je waarschijnlijk eerder aan de Sint dan aan de cacaoboer. Die laatste is een goed voorbeeld van een ‘onzichtbare arbeider’, zoals Mondiaal FNV dat noemt. Het is de eerste schakel in de complexe chocoladeketen, die ver van ons af ligt. “Het overgrote deel van de cacaoboeren leeft onder de armoedegrens”, vertelt voorzitter cacaostuurgroep Dick de Graaf.
Juist in complexe mondiale productieketens, zoals de chocoladeketen, is het niet voor iedereen duidelijk wie wat doet en voor hoeveel. Mondiaal FNV is een tak van FNV die zich inzet voor de versterking van vakbonden wereldwijd. In aanloop naar de debatavond van Mondiaal FNV op donderdagavond 24 november neemt één van de sprekers, Dick de Graaf, alvast je vast mee naar de wereld achter je chocoladeletter.
De wereld van de cacao-industrie blijkt groot, complex, log en precair. Iets waar Dick de Graaf, voorzitter van de cacaostuurgroep bij EFFAT, een overkoepelende vakbond op Europees niveau, dagelijks tegenaan loopt. “Wij maken ons sterk om de levensstandaard van de arbeidskrachten in de cacao-industrie te verbeteren. De urgentie is hoog, want de afgelopen jaren is de situatie voor de boeren alleen maar verslechterd. De marktprijs voor cacaobonen is veel minder snel gestegen dan de prijs van andere consumptiegoederen. Dat terwijl de productiekosten wel veel sterker zijn gestegen. Hierdoor leeft het overgrote deel van de cacaoboeren, zo’n 80 procent, ver onder de armoedegrens. Er is hier sprake van grootschalige armoede.”
Het is niet alleen de eenzijdige verdeling van macht
Om te kunnen begrijpen waar die armoede precies vandaan komt, is het belangrijk de complexe productieketen van de cacao-industrie inzichtelijk te maken. Het is namelijk lang niet alleen de eenzijdige verdeling van macht in de keten. Er is meer aan de hand.
Van boon tot chocoladeletter
Zoals veel mondiale voedselproductieketens heeft ook de productieketen in de cacao-industrie een sterke zandloperfiguur: veel kleine zelfstandige boeren en veel chocolademinnende consumenten aan de brede uiteindes van de zandloper en enkele machtige spelers in het midden. Slechts vijf grote chocoladebedrijven voorzien 60 procent van de wereld van chocola en bij de toelevering van halffabricaten zijn dat er maar drie voor een even groot marktaandeel. Ondanks hun macht erkennen zij zelfs dat ook als het huidige inkomen van de boer verdrie- of zelfs verviervoudigd wordt, er nog geen leefbaar inkomen uitvloeit. Waar gaat het dan mis?
Boeren zijn lang niet altijd zeker van een goede opbrengst
“Allereerst”, legt De Graaf uit, “zijn cacaobonen een heel kwetsbaar en bewerkelijk product. De productie ligt voor 90 procent bij kleine zelfstandige boeren, die zo goed als dezelfde landbouwtechnieken gebruiken als honderd jaar geleden. De cacaoboom is erg vatbaar voor ziektes en ook de bonen (pitjes van de cacaovrucht, red.) moeten op de juiste manier verwerkt en gedroogd worden, voordat ze geschikt zijn voor de verkoop. De productie-efficiëntie is dramatisch en daardoor zijn de boeren lang niet altijd zeker van een goede opbrengst. Pogingen tot de aanleg van grootschalige cacaoplantages verlopen moeizaam, omdat de boom zich lastig laat cultiveren.”
Kwetsbare boeren
Het zit de cacaoboeren niet mee. Behalve de productie die niet altijd de gehoopte resultaten oplevert, is de omgeving van de cacaoboer vaak arm aan voorzieningen. Het cacaocentrum van de wereld bevindt zich in West-Afrika, met Ivoorkust en Ghana als topproducenten. De Graaf: “In deze gebieden is het gebrek aan infrastructuur een enorm probleem. Zonder eigen vervoermiddel zijn de boeren blij als er een inkoper langskomt en hij heeft vaak niet veel keuze anders dan de geboden prijs te accepteren. Regeringen van de cacaoproducerende landen moeten investeringen in infrastructuur een hogere prioriteit geven. Diezelfde regeringen romen ook nog eens 10 tot 40 procent van de cacaoprijs af ten koste van de boeren. Gebrek aan onderwijs, sanitaire voorzieningen en vooral het gebrek aan samenwerking met andere boeren bepalen het leven van de kwetsbare cacaoboer.”
Met gecertificeerde chocola ontmoedig je kinderarbeid
Er moet toch iets zijn, wat wij hier als chocofreaks kunnen doen om het leven van de cacaoboeren beter te maken? “Minder dan je wellicht zou denken”, vertelt De Graaf. “Het is zeker beter om voor gecertificeerde chocola te kiezen dan voor chocola zonder enige controle. Op deze manier ontmoedig je bijvoorbeeld kinderarbeid. Of kies voor milieuvriendelijker geproduceerde chocola. De levensstandaard van de cacaoboer is daar echter niet veel mee geholpen. Stel de boer krijgt 10 procent extra: als je al een marginale kiloprijs ontvangt, maakt dit helaas het verschil niet.”
Debatavond De Onzichtbare Arbeider
Ook benieuwd naar wat je wel kunt doen? Denk eens aan microkrediet of aan lokale hulporganisaties die boeren landbouwonderwijs bieden of helpen aan een betere onderhandelingspositie. Kom inspiratie opdoen en laat van je horen tijdens de debatavond van Mondiaal FNV en De Balie met een bijdrage van Dick de Graaf en tal van andere sprekers op donderdag 24 november. De cacao-industrie staat centraal.
Dit artikel is onderdeel van een samenwerking tussen Mondiaal FNV en OneWorld.
Foto: CC Flickr
