Tegenstrijdige berichtgeving zorgt voor verwarring
De berichtgeving in de media is vaak zeer tegenstrijdig: Stijgt de zeespiegel nu wel of niet snel? Groeit of slinkt de ijskap op Antarctica nu? Is de opwarming gestopt of juist versneld? Het gevolg is natuurlijk dat de gemiddelde lezer het spoor helemaal bijster raakt, en dan wellicht concludeert dat de wetenschap er nog geen snars van snapt, of dat de waarheid wel in het midden zal liggen (en het dus wel mee zal vallen). Beide conclusies zijn volgens mij onterecht.
Ik licht er drie factoren uit die bij kunnen dragen aan de verwarring – en hoe dat wellicht voorkomen kan worden:
- Vaak wordt er in de berichtgeving gefocust op korte tijdschalen, terwijl klimaatverandering natuurlijk lange tijdschalen betreft.
- Vaak wordt er gefocust op een recent wetenschappelijk artikel, zonder dat dit afdoende in de context van bestaande kennis erover wordt geplaatst. Terwijl die context van robuuste kennis natuurlijk heel belangrijk is om de informatie te kunnen duiden. Onderzoek dat afwijkt van de gangbare opvattingen (“man bites dog”) is daarnaast eerder ‘nieuws’ dan artikelen die de bestaande kennisbasis bevestigen.
Sommige journalisten en kranten wijken in hun berichtgeving sterk af van de mainstream wetenschap (in Nederland zie je dat bijvoorbeeld bij de Telegraaf of Elsevier). Nu is een journalist natuurlijk meer dan alleen een doorgeefluik voor de wetenschap. De wetenschap in context plaatsen, er duiding aan geven, een eigen sausje over het verhaal heen: prima, graag zelfs. Maar er een heel andere lading of betekenis aangeven, of een compleet alternatieve realiteit proberen te poneren als journalist: dan geef je een vertekend beeld van de wetenschap. De lezer is er beter mee gediend als een journalist wiens eigen mening sterk afwijkt van de mainstream wetenschap niet alles door zo’n sterk gekleurde, zeer subjectieve bril gaat schrijven. We lezen per slot van rekening ook niet om de haverklap in de krant dat roken helemaal niet zo slecht is voor de gezondheid.
‘False balance’ geeft een vertekend beeld van de wetenschap
Als je expres een afwijkende en wetenschappelijk ongefundeerde mening erbij haalt, die in het wetenschappelijke domein eigenlijk geen rol van betekenis speelt, en plaatst tegenover een wetenschappelijk goed gefundeerde mening, vertekent dat het beeld dat de lezer krijgt. Bijna iedereen gaat er namelijk onbewust van uit dat de waarheid wel in het midden zal liggen – terwijl dat helemaal niet het geval hoeft te zijn.
En inderdaad lijken afwijkende meningen uitvergroot te worden in de media in vergelijking met hoe er binnen de wetenschap over wordt gedacht. Dat is aangetoond op basis van onderzoeken naar media zelf (o.a. door Max Boykoff) alsmede het enquêteren van wetenschappers met o.a. de vraag hoe vaak ze in de media komen (o.a. door mijzelf). Mark Traa zei het als volgt in HP/De Tijd een aantal jaar geleden:
“Journalisten zijn dol op rebelse geluiden. (…) Niets zo saai als een wetenschapper die verkondigt wat al zijn collega’s verkondigen.” Terwijl dat laatste, waar bijna alle wetenschappers het over eens zijn, natuurlijk ontzettend belangrijk is om over het voetlicht te brengen, voor zover het niet al lang en breed bekend is natuurlijk.
De media is zich hier ook meer en meer van bewust. Zo schrijft de Amerikaanse National Public Radio: ‘Our goal is not to please those whom we report on or to produce stories that create the appearance of balance, but to seek the truth.’
En de BBC: ‘Minority views should not necessarily be given equal weight to the prevailing consensus’
Beide citaten werden onlangs goedkeurend door de Ombudsman van de NPO en NOS geciteerd, naar aanleiding van een klacht dat de NOS de “minority views” te weinig laat horen.
Valkuilen in wetenschapscommunicatie
Het is daarnaast belangrijk om je in klimaatcommunicatie en –journalistiek bewust te zijn van een aantal andere valkuilen: Heel vaak worden meningen (bijv. over wat we wel of niet zouden moeten doen aan klimaatverandering, of hoe “erg” de gevolgen zijn) door elkaar gehaald met wetenschappelijke inzichten en kennis (wat weten we over de oorzaken en gevolgen van de opwarming, en met welke mate van zekerheid/waarschijnlijkheid). Dat onderscheid, tussen meningen en wetenschap, moet juist scherp gemaakt worden.
- Dat probeerde ik bijvoorbeeld ook in onderstaand filmpje duidelijk te maken:
https://twitter.com/oneworldnl/status/897367459820429312
Aanpalend aan het voorgaande punt: een feitelijk onjuistheid is iets heel anders dan een onwelgevallige mening. Het laatste is prima om te laten horen; graag zelfs! Het eerste daarentegen kunnen we missen als kiespijn (en dat heeft niets met censuur te maken).
Een ander onderscheid dat belangrijk is om te maken is tussen onzekerheid en onwetendheid. Onzekerheid is inherent aan wetenschap, maar het betekent iets heel anders dan dat we nog helemaal niets weten of begrijpen. Vaak wordt geïmpliceerd dat dat wel zo is.
En voor de volledigheid nog even de hierboven beschreven punten:
- De wetenschappelijk meest betrouwbare interpretatie ligt niet persé in het midden.
- Over een wetenschappelijk onderwerp gaat het niet om balance of opinion, maar om balance of evidence, om zodoende een representatief beeld ban de wetenschap te schetsen.
- Ik pleit voor meer aandacht in mediaberichtgeving voor robuuste kennis (wat weten we nu eigenlijk?) en voor het wetenschappelijk proces (hoe weten we dat?).
