E-waste Republic

Over de hele wereld wordt elk jaar ongeveer 40 miljoen ton aan elektronisch afval (e-waste) geproduceerd. Dat zijn eindeloze bergen koelkasten, computers, televisiesets, ovens, telefoons, airco’s, lampen, broodroosters en andere elektrische apparaten. Het totale gewicht van deze hoop staat gelijk aan zeven keer de gigantische piramide van Cheops. De grootste ‘producenten’ van elektronisch afval per persoon komen uit de Verenigde Staten en Europa. Ook ontwikkelende landen als China produceren een steeds grotere hoeveelheid e-waste. Slechts een klein gedeelte van dit afval (15,5 procent in 2014) wordt op efficiënte en milieuvriendelijke wijze gerecycled.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Het West-Afrikaanse land Ghana, met een groeiende economie, is een belangrijk centrum voor de ontvangst, hergebruik, herwinning en lozing van elektronisch afval. Hoofdstad Accra heeft een florerende tweedehandsmarkt, een uitgestrekt netwerk van ‘repair shops’ en allerlei activiteiten om het potentieel van e-waste te ontginnen. Niettemin is Accra vooral bekend als locatie van een enorme, zwaar vervuilde stortplaats van elektronisch afval.

De aanvoer van e-waste

 

Een Europese familie die besluit een flat-screen tv te kopen. Een ministerie dat af wil van haar oude printers. Een school waar besloten wordt dat de computers in het ‘PC Lab’ worden vervangen. Een hippe tiener die een nieuwere smartphone wil. Een ngo die de IT eens wil vernieuwen. Het zijn allemaal acties die bijdragen aan de miljoenen tonnen elektronisch afval die de wereld overvloeden. Veel van de afgeschreven elektrische en elektronische apparaten hebben nog commerciële waarde, omdat ze het nog doen of omdat ze waardevolle materialen bevatten die kunnen worden hergebruikt. Daarom worden ze op containers geladen en verscheept vanuit de havens van ontwikkelde landen naar ontwikkelingslanden als Ghana.

In de ontwikkelingslanden wacht een wijdverspreid netwerk van tussenpersonen, handelaren, reparateurs en verkopers van tweedehands spullen op deze apparaten. Ze kiezen ze uit, testen op gebruik, en brengen het elektronisch afval van rijke landen terug in de economie van ontwikkelingslanden.

Via dit grootschalige netwerk worden bedrijven, kantoren en huishoudens bevoorraad met tweedehands elektrische apparatuur en elektronische apparaten. Zo kunnen deze apparaten hun tweede leven starten in Afrika. Maar al deze producten zijn al stuk als ze arriveren. Dat is in strijd met de Basel Conventie die het verbiedt om gevaarlijk materiaal, waaronder niet werkende elektronische apparatuur, te vervoeren tussen landen. De tweedehands apparatuur die echt niet meer werkt, eindigt op de lokale vuilnisbelt.

Productie van e-waste in de wereld

In een recente wetenschappelijke publicatie concludeerden onderzoekers van de Universiteit van Ghana dat ‘de verwerking van e-waste in ontwikkelde landen dat volledig volgens de milieuwetgeving plaatsvindt, zorgt voor stijgende kosten’. De zeer vervuilende procedures zullen zich daarom waarschijnlijk verplaatsen naar ontwikkelingslanden ‘waar de wetgeving niet zo streng is’. Een groot deel van het elektronisch afval in Ghana wordt vervoerd naar Agbogbloshie, een buitenwijk van Accra. Hier zijn volwassen mannen en kinderen op zoek naar koper, aluminium en andere materialen, waarbij ze methoden gebruiken die schadelijk zijn voor de (eigen) gezondheid en het milieu. De materialen worden dan weer terug verscheept richting de fabrieken en raffinaderijen in ontwikkelde landen.

Links en rechts van de weg bevindt zich een onophoudelijke stroom van winkels waar tweedehands elektronische apparatuur wordt verkocht. Rijen tv’s, computers, printers, elektrische strijkijzers en mobiele telefoons staan uitgestald. Het zijn modellen die in een ver verleden populair waren op de Europese markt. Op sommige koelkasten zie je nog altijd de afgebladderde stickers van vorige eigenaren. Een winkel vlakbij de Kaneshiemarkt, in het noordoosten van de hoofdstad, pronkt met ‘nieuwe’ gebruikte printers voor bedrijven. Het etiket op de verpakking laat zien dat de printer oorspronkelijk uit het Italiaanse Rome komt. Vlakbij Nkrumah Circle, een druk handelsgebied, zit een groep mannen rond een kleine tafel. Ze repareren smartphones.

In een winkel waar televisietoestellen worden verkocht die van een Nederlands hotel komen, zit een geeky uitziend jongetje. Hij repareert een oud tv-toestel met een schroevendraaier in de hand. “Afrikaanse technici, de ‘zwarte nerds’ hebben een belangrijke rol”, legt Robert Ingenthron uit. Hij is de oprichter van Fair Trade Recycling, een non-profit organisatie die e-waste recycling en ethisch handel drijven ondersteunt. “Zonder de tv-toestellen die zij repareren zou niemand zendmasten hebben gebouwd, of internet hebben aangelegd.” “Veel Ghanese studenten hebben een tweedehands computer, als ze er al één hebben”, zegt professor Martin Oteng-Ababio, geograaf aan de Ghana Universiteit. “Het komt door de tweedehandsmarkt dat een deel van de bevolking toegang heeft tot technologie, kennis en de mogelijkheid om zich te bekwamen in technische onderwerpen. Anders zou dat heel moeilijk worden.”

Maar er zijn ook donkere kanten van het verhaal, bijvoorbeeld de kwaliteit van geïmporteerde goederen. Studies voorspellen een looptijd van maar twee tot drie jaar voor deze goederen. “Bijna alle goederen die West-Afrika binnenkomen zijn al eindeloos gebruikt”, zegt Jim Puckett, stichter van het Basel Action Network (BAN). Deze nonprofit verzet zich tegen de export van giftig afval. “De apparaten worden gekocht, gebruikt voor een aantal weken, maanden of jaren en daarna worden ze direct gedumpt op de vuilnisbelt. Dat noemen ze in de statistieken dan binnenlands elektronisch afval.”

Het aandeel e-waste in de wereldwijde stroom van illegale handel dat direct wordt gedumpt in arme landen is niet bekend. Het probleem bestaat echter wel. “Zelfs als maar 10 of 20 procent van de inkomende apparaten niet werkt, zoals sommige studies zeggen te bewijzen, dan nog gaat het om enorme hoeveelheden die zorgen voor een aanzienlijke stroom van giftig afval naar de ontvangende landen”, zegt Jaco Huisman, voormalig coördinator van het StEP (Solving the E-waste Problem)”-initiatief, een project van de United Nations University, met als doel om het probleem van elektronisch afval op te lossen.

Voetbalvelden, moskeeën, benzinepompen, politiebureaus, banken, scholen, slagers en een enorme uienmarkt: Agbogbloshie is een buitenwijk van Accra met vele duizenden inwoners. Aan drukke, bemodderde straten bevinden zich tal van kotjes en kleine winkels. Als je Agbogbloshie ‘de grootste elektronische afvalstortplaats van Afrika’ noemt, is dat nog een understatement. Het is meer een stad in een stad. Dit is de plaats waar de armste groepen van Accra jarenlang doorbrengen met het uit elkaar halen van spullen en het hergebruiken, wegen en verkopen van onderdelen en metalen die uit de schroothoop van apparaten en e-waste is gehaald. Het is een ‘Sodom en Gomorra’: een achterbuurt met hoge criminaliteitscijfers en een algemene staat van verderf. “Dit was ooit een groen, vruchtbaar stuk land, maar is nu een begraafplaats van plastics en skeletten van opgegeven apparatuur”, zegt Mike Anane. Hij is een milieuactivist uit Accra. “De e-wastejongens verbranden honderden kilo’s elektrische kabels om koper uit producten te halen en dat dan te verkopen voor een paar Ghanese cedi’s (munteenheid) per kilo. Het gif verdampt in de lucht en zorgt voor smog dat wordt opgenomen in de grond en neerslaat op de groenten, die weer worden verkocht op de markt”, zegt Anane. De gevolgen zijn direct merkbaar voor de inwoners. “Onze jongens hebben hele ernstige gezondheidsproblemen”, zegt Wolfgang Mac-Din, oprichter van Help the African Child, een stichting die Agbogbloshie’s kinderen ondersteunt met onder meer gratis onderwijs en beschermingsmaskers. “Sommigen van hen, bijvoorbeeld Fuseini van negentien jaar oud, of Ben van zestien, zijn al overleden. Anderen hebben kanker.”

De autoriteiten van Ghana stelden al meerdere keren voor om Agbogbloshie te ontmantelen. In juni 2015 is er echt een begin mee gemaakt. Maar de manier waarop het gebeurt, baart zorgen. “Als Agbogbloshie wordt opgedoekt is het gevaar dat vele nieuwe vuilstortplaatsen worden geboren, die veel kleiner zullen zijn en meer verspreid door Ghana”, legt professor Oteng-Abavio uit. Zijn mening wordt gedeeld door Rafa Font van Recyhub, een organisatie die de duurzame recycling van e-waste voorstaat. “De ontmanteling van de achterstandswijk en uitzetting van de inwoners zijn serieuze misvattingen”, aldus Font. “Met het opdoeken van Agbogbloshie los je het probleem niet op, je verplaatst het alleen maar.”

Bloed

Een team van onderzoekers uit Ghana en de Verenigde Staten hebben bloedmonsters van arbeiders in Agbogbloshie verzameld en geanalyseerd. “De monsters onthulden hoge niveaus van lood”, legt onderzoeker Onallia Osei uit. “En hoe lang iemand is blootgesteld aan e-waste lijkt vast te stellen op basis van hoeveel lood er in iemands bloed zit.” (International growth centre)

Urine

Sporen van ijzer, lood en antimoon werden opgemerkt in de urinemonsters van jonge jongens die werken in de e-waste in Agbogbloshie. Wetenschappers vermoeden dat de oorsprong van deze zware metalen in de urine komt van de vis en ander zee voedsel dat de inwoners van Agbogbloshie eten.

Melk

De analyse van moedermelk in het gebied rond Agbogbloshie onthulde zorgelijke hoeveelheden van polychloorbifenylen (Pcb’s). Pcb’s zijn zwaar giftige stoffen, gevonden in oude elektrische toestellen. De geanalyseerde monsters lieten zien dat de internationale Pcb-standaard maar liefst 2 tot 34 keer werd overtreden. (Environment International, 2011)

Lucht

Een luchtcontrolestation, geinstalleerd op de stortplaats van Agbogbloshie, detecteerde ijzer, lood en koper. Dit waren de bevindingen: 1,5 milligram koper per kubieke meter (toegestane drempel: 1,0 mg), 7,8 milligram ijzer per kubieke meter (toegestane drempel 5,0) en 0,72 milligram lood per kubieke meter (toegestane drempel: 0,15). Deze ‘drempels’ zijn bedoeld voor werkgebieden. Maar in Agbogbloshie wonen ook 90,000 mensen. (Journal of Health and Pollution, 2011)

 

Grond

Van de 100 monsters van de ondergrond die zijn verzameld in Agbogbloshie, liet meer dan de helft een hoeveelheid lood zien die meer dan twee keer de toegestane hoeveelheid is bepaald door de United States Environmental Protection Agency (USEPA). De ontdekte waarden liepen uiteen van een minimum van 135 ppm (parts-per-million) tot een maximum van 18.125 ppm. De toegestane hoeveelheid volgens de USEPA richtlijnen is 400 ppm. (Journal of Health and Pollution, 2011)

Zoals elke medaille heeft Agbogbloshie twee kanten. De ene is de giftige en vervuilde kant van zware metalen en smog. Aan de andere kant zijn er ook de mensen die het verborgen potentieel van dit gebied onthullen. “Agbogbloshie is niet zomaar een stortplaats”, legt Osseo-Asare uit terwijl hij ons een computer laat zien die in een plastic watertank is gebouwd. “Agbogbloshie is een gigantische openluchtfabriek, waar iedereen afval of schroot kan ophalen om het een nieuw leven te geven.”

Er zijn meerdere organisaties die constructief kijken naar Agbogbloshie en de bewoners en arbeiders graag anders ‘framen’. “We houden totaal niet van het paternalistische beeld dat vaak van Agbogbloshie wordt geschetst in de westerse media”, roept Janet Grunter, mede-oprichter van het Restart Project, een organisatie die als doel heeft om de band tussen consumenten en elektronische apparaten te herstellen. “Het echte thema is de vraag hoe we regering en mensen kunnen steunen om de levensomstandigheden te verbeteren en het milieu te verschonen.”

Gerecycled materiaal uit e-waste in miljoenen euro’s

Zoals uitgelegd in het laatste rapport van de United Nations University: e-waste is een enorm giftige goudmijn waar een schat in is verstopt. Er zijn giftige elementen zoals lood, kwik en cadmium, maar de waarde van het elektronische afval geproduceerd in 2014 wordt geschat op liefst 48 miljard euro aan plastics en waardevolle metalen. Hier zit bijvoorbeeld ook 300 ton goud tussen. Met deze schat moet wel voorzichtig worden omgegaan. Om zo het milieu, de levens van de werkenden in Agbogbloshie en onze duurzame toekomst te beschermen.

E-waste Republic is een webdocumentaire gemaakt door Jacopo Ottaviani , met steun van het Innovation in Development Reporting Grant Program van het European Journalism Centre (EJC). Deze wordt gefinancierd door de Bill en Melinda Gates Foundation. Fotografie en design: Isacco Chiaf, video editing door Juanita Onzaga.

Nederlandse vertaling: Ries Kamphof (Kaleidos Research) en Eva Schram (OneWorld).

Innovation in Development Reporting Grant

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons