Een beter milieu…

Ik was er namelijk van overtuigd dat het om bewustwording gaat. Net als in de Tweede Wereldoorlog. Het massale verzet tegen de nazi’s bleef uit, omdat veel mensen ‘es nicht gewusst haben’. Als iedereen zou weten hoe slecht het ervoor stond met de aarde, zouden er vanzelf massale protesten uitbreken. Ik begon ook aan een grote campagne om mezelf in bedwang te houden als ik in de rij stond bij de McDonald’s. Ik ging mijn afval recyclen en probeerde minder te vliegen.

Maar de nieuwsberichten over gekapte jungles en uitstervende diersoorten bleven zich opstapelen. Hoeveel restricties ik mezelf ook oplegde, het leek geen wezenlijke vooruitgang te bewerkstelligen. Bij elk bericht dat ik las, brokkelde mijn wilskracht verder af.

Toen ik weer vlees ging eten, was dat ergens een opluchting. Ik stond niet meer aan het front, deed niet meer mee aan het acute reddingsplan, dus hoefde ik ook niet de hele dag bezig te zijn met het naleven van de beperkingen die ik mezelf had opgelegd.

Het leek er bovendien op dat meer mensen om me heen ook besloten hadden om het wat rustiger aan te doen. Een extra Ottolenghi­-salade op tafel was ook meedoen met de groene revolutie en bij H&M shoppen was überhaupt geen probleem meer – lang leve de H&M conscious-­lijn!

Als je de #vanlife­foto’s op Instagram bekijkt, word je overspoeld door een gelukzalig gevoel. Het lijkt alsof deze mensen zich nergens meer druk over hoeven te maken, behalve het najagen van hun eigen droom. Ze kunnen vrij bewegen, kopen fruit langs de kant van de weg en verbruiken – behalve benzine voor de camper – niet zoveel. Dat ziet er een stuk aantrekkelijker uit dan mijn eigen leven, dat toch vaak beheerst wordt door onbestemde emoties over de toekomst van onze aarde, en de vraag: waar zijn we mee bezig?

Die onbestemde emoties kunnen soms zomaar opkomen. Als ik naar mijn iPhone kijk, kan het gebeuren dat ik ineens moet denken aan een filmpje dat ik er laatst op zag, over kinderen in een mijn in Congo die coltan staan uit te hakken voor diezelfde iPhone in mijn hand. En dan zie ik de zeecontainers voor me waarin die coltan vervoerd wordt, die lange benzinesporen achterlaten waardoor koraalriffen kapot gemaakt worden. En dan voel ik me schuldig en misselijk, en bestel ik een Fairphone, terwijl ik ook wel weet dat ik daarmee het probleem niet oplos.

Want hoewel 80 procent van de Nederlanders beweert flexitariër te zijn, wat betekent dat ze minstens één dag per week geen vlees eten, meldde Wakker Dier dat onze vleesconsumptie in 2017 juist is toegenomen. We denken dat we goed bezig zijn, maar de cijfers vertellen iets anders.

En elke keer dat je iets probeerde, zouden wij hen uitleggen, raakte je verstrikt in een web van complexiteit. Hoe meer je wist, hoe machtelozer je je voelde. En dat uiteindelijk de enige uitweg leek om je ogen te sluiten.

Om echt tot nieuwe stappen te komen, zal er volgens Nowak vanuit het humanisme een noodzaak moeten groeien om tot een perspectiefwisseling te komen waarin de mens zijn plaats kent in een web van ‘zorgrelaties met niet­menselijke, abstracte en toekomstige anderen’.

Maar zijn we daartoe in staat? Kunnen wij een gelijkwaardige relatie aangaan met iets niet-menselijks? Zijn we in staat dieren te zien als meer dan iets wat je kunt bezitten of opeten? Is het mogelijk om onszelf te zien rondlopen in een post­-humanistisch landschap waar sprake is van een gelijkwaardige relatie tussen dier en mens? En hoe kun je je op een concrete manier verbinden met ‘toekomstige anderen?’

We spraken biologen, filosofen, activisten, politici en lazen talloze onderzoeken over dieren, planten, bomen, de aarde. En uiteindelijk ook een heleboel rechtbankverslagen. Want het lijkt erop dat zich in rechtbanken over de hele wereld een kleine revolutie aan het afspelen is. Overal worden zaken aangespannen waarin dieren en gebieden gelijke rechten krijgen als mensen. En met succes. Van chimpansees tot orang-oetans: steeds meer dieren krijgen basismensenrechten toegekend. En in Nieuw­-Zeeland is zelfs een rivier uitgeroepen tot rechtspersoon.

Maar ook overheden worden op het matje geroepen door burgers die het niet langer pikken. De succesvolle klimaatzaak die klimaatorganisatie Urgenda in 2015 aanspande tegen de Nederlandse overheid en won, heeft geleid tot een golf van gelijksoortige rechtszaken in andere landen.

Dit is een revolutie die niet leunt op de wilskracht van het individu – hoewel al het nieuws uit die rechtbanken mij wel inspireerde om te stoppen met het eten van vlees, vis en deze keer ook zuivel. Omdat ik voel dat er iets beweegt. Dat ik onderdeel ben van iets groters. Van een beweging die niet denkt dat we met een tochtstrip de wereld gaan redden. Maar eentje die zegt: dit is mijn uitspraak en daar zul je het mee moeten doen.