Een bakkie zuivere koffie graag

Jaren later zijn miljoenen mensen dagelijks op zoek naar hun eigen Kaldi-moment. Steeds meer zelfs: het aantal koffiedrinkers neemt rap toe. Zo zag in China, toch een theedrinkende natie bij uitstek, in 2017 ’s werelds grootste Starbucks-vestiging het levenslicht. Als we op deze schaal blijven consumeren, is in 2050 de koffie op, bleek uit de Coffee Barometer van 2018. Een aantal ngo’s (waaronder Hivos en Solidaridad) publiceren dit overzicht om de vier jaar. De mondiale koffieomzet ligt rond 170 miljard euro; 10 procent komt ten goede aan de producerende landen, staat in de Barometer. Daaruit blijkt dat het inkomen van veel koffietelers ver onder de armoedegrens ligt.

Eind vorig jaar bleek uit een rapport onderzoeksbureau SOMO echter dat de verschillen tussen plantages die wel-en niet gecertificeerd zijn, vaak te verwaarlozen zijn. Persvoorlichter van Solidaridad Bram Verkerke: “Die predicaten zijn mooi, maar niet de remedie voor de problemen die er nu zijn. Er voltrekt zich een stille ramp onder koffieboeren.”

Door klimaatverandering zijn de arabica-planten bovendien extra gevoelig voor ziekten en schimmels: de regen is heviger dan vroeger, de zon schijnt feller. Boeren trekken naar hoger gelegen gebieden om op verse grond te telen, met ontbossing tot gevolg. Andere teeltmethoden zijn nodig, net als nieuwe koffiesoorten en nieuwe bomen (die het grondwater langer vasthouden). Dat vraagt om grote investeringen.

Misschien is daardoor de opmars van kleinere merken met single origins (bonen van één soort) en de enorme toename in coffeeshops met barista’s te verklaren: de consument heeft behoefte aan speciale smaken. Kleine onafhankelijke branders zijn in opkomst, er zijn er ongeveer honderd in Nederland. De klant wil weten wie zijn koffie levert en wil daarvoor best meer betalen.

Daniel Martz (53), directeur van Global Corporate Affairs van Jacobs Douwe Egberts (JDE, zoals het bedrijf tegenwoordig heet): “Wat de klant wil is vaak moeilijk te voorspellen. Hun voorkeuren evolueren voortdurend.” Hij erkent dat veel boeren in moeilijke omstandigheden leven. “Kleine boeren in Uganda zijn vaak slechter af dan die in Brazilië of Vietnam, die efficiënter en op veel grotere schaal werken. De kleintjes moeten hard vechten om de grote bedrijven te verslaan.”

Zou een minimumprijs de oplossing zijn? “Daar is in het verleden naar gekeken, maar uiteindelijk zou de overheid daartoe moeten oproepen. Lage prijzen helpen niemand”, zegt Martz. “Er is nu gewoon veel koffie op de open grondstoffenmarkt. Door dat overaanbod daalt de eenheidsprijs.” Om boeren op langere termijn te ondersteunen, heeft JDE onder meer het Common Grounds-project gelanceerd: waarmee 280 duizend boeren in twaalf landen worden ondersteund, het streven is naar een half miljoen in 2025.

Misschien bieden deze drie Nederlandse ondernemingen hoop: Pure Africa, Moyee en This Side Up. Alle drie betrekken hun waar rechtstreeks bij boerencoöperaties en proberen zo de leefomstandigheden van de boeren te verbeteren. Boeren branden de koffie zelf, of kleine bedrijven doen dat. This Side Up koopt de bonen groen in en levert aan Nederlandse horeca en bedrijven. 1 kilo Ethiopische Wildebras bonen van Pure Africa kost 19,95 euro. Bij Moyee kun je een abonnement nemen: voor 1 kilo Ethiopia Single betaal je bij maandelijkse afname 24 euro. Ter vergelijking: een kilo Organic Café del Mundo (100 procent arabica) van Lidl, met Fair-trade-logo, kost 9,98 euro.

Huismerk Perla van Albert Heijn heeft volgens de eigen communicatie een onafhankelijk duurzaamheidsproject voor duizend boeren gelanceerd. Aan de voet van de Kilimanjaro in Tanzania experimenteert men met nieuwe planten die beter bestand zijn tegen droogte.

Een aparte niche vormt het Nespresso-apparaat van Nestlé: duur en weinig duurzaam, ook al kun je de aluminium cupjes inleveren ter recycling. Dan zijn er nog de cafetière (de French press) en de mokkapot of percolator, voor op het fornuis – beiden in verschillende prijsklassen en formaten. Voordeel is dat de onderdelen los verkrijgbaar zijn, het apparaat jarenlang meegaat, en je weinig afval produceert. Nadeel: de percolators zijn niet geschikt voor inductie, dus je verbruikt extra gas.

Oldskool filterkoffie dan? Wellicht is dat de duurzaamste oplossing. Een waterkoker verbruikt gemiddeld voor 9 euro per jaar energie. Neem wel filters van ongebleekt papier: die belasten het milieu het minst. Laat het apparaat niet onnodig aanstaan en zet niet te veel koffie die je later weg moet gooien. Gebruikte koffiefilters en koffieprut horen bij het GFT.